Chuỗi giá trị nâng tầm đặc sản làng cổ

Trên nền tảng truyền thống ấy, Hợp tác xã Sản xuất và dịch vụ Đa Phúc tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị, kết nối từ trồng trọt, thu mua nguyên liệu đến chế biến, tiêu thụ sản phẩm, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân, đồng thời gìn giữ tinh hoa làng nghề.

Gìn giữ tinh hoa làng nghề trong từng sản vật

Phó Giám đốc Hợp tác xã Sản xuất và dịch vụ Đa Phúc Đào Văn Chương cho biết, Đa Phúc là một trong những làng cổ tiêu biểu của xứ Đoài, nơi hội tụ nhiều giá trị văn hóa, lịch sử gắn với Di tích quốc gia đặc biệt chùa Thầy - nơi gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp của Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Tương truyền, Thiền sư đã dạy dân cấy lúa nước, làm thuốc, chế biến các loại bánh truyền thống. Từ đó, những món bánh dân dã như bánh gai, chè lam, bánh gio đã trở thành sản vật quen thuộc trong đời sống người dân Đa Phúc, gắn với lễ Tết, giỗ chạp, cưới hỏi, hội làng và các dịp sinh hoạt cộng đồng.

Hợp tác xã Sản xuất và dịch vụ Đa Phúc hiện có hơn 600 thành viên là các hộ gia đình trong thôn. Hợp tác xã hoạt động đa ngành nghề, trong đó nổi bật là sản xuất lúa gạo, chế biến bánh gai, chè lam, bánh gio...; tổ chức sản xuất theo hướng chuỗi giá trị, bắt đầu từ khâu tạo vùng nguyên liệu.

Hằng năm, hợp tác xã duy trì sản xuất lúa, trong đó có giống nếp cái hoa vàng; đứng ra thu mua, tạo sự gắn kết chặt chẽ giữa sản xuất nông nghiệp và chế biến thực phẩm. Không chỉ có gạo nếp, vùng trồng lá gai cũng được hình thành tại khu vực bãi ven sông Đáy. Lá gai sau khi thu hoạch được sơ chế làm nguyên liệu chính tạo nên hương vị đặc trưng cho bánh gai Đa Phúc.

Trước đây, việc làm bánh hoàn toàn thủ công. Từ giã lá gai, nghiền bột đến gói bánh đều làm bằng tay, rất vất vả. Nay, với sự hỗ trợ của máy móc, nhiều công đoạn được cơ giới hóa, giúp giảm sức lao động, nhưng vẫn giữ được hương vị truyền thống. Tuy vậy, những khâu quan trọng như pha trộn nguyên liệu, gói bánh, canh lửa khi luộc bánh vẫn cần kinh nghiệm lâu năm của người thợ.

Theo các hộ làm nghề lâu năm như bà Phạm Thị Hợp, bà Nguyễn Thị Luận, bí quyết để bánh gai chùa Thầy có hương vị riêng nằm ở cách chọn nguyên liệu và gia giảm độ ngọt. Nếu trước kia bánh thường dùng mật mía ngọt gắt, dễ cứng thì nay sử dụng đường kính với lượng vừa phải, tạo vị thanh, bánh để được lâu hơn mà không ngấy.

Bánh gai Đa Phúc còn gây ấn tượng bởi hình thức gói. Thay vì gói bằng lá chuối khô, nhiều hộ làm hộp lá dừa đan vuông vắn, đẹp mắt. Bánh được luộc liên tục khoảng 2 giờ để bánh chín đều, “ngấu”, giữ được độ dẻo dai.

Cùng với bánh gai, chè lam cũng là sản phẩm đặc trưng của Đa Phúc. Gạo nếp rang thành bỏng, xay mịn, trộn với mạch nha, gừng tươi tạo vị cay ấm, thơm nồng, rất phù hợp trong những ngày se lạnh. Chè lam được áo thêm lớp bột nếp bên ngoài để không dính, khi ăn dẻo mềm, đậm đà... hay bánh gio được làm từ gạo nếp ngâm nước gio gói lại, khi nấu chín, bánh nhuyễn không còn hình hạt gạo, ăn thanh mát...

Mở rộng thị trường, xây dựng thương hiệu

Hầu hết người dân Đa Phúc đều biết làm bánh gai, chè lam, bánh gio..., nhưng để sản xuất hàng hóa, hợp tác xã đóng vai trò “nhạc trưởng”, tập hợp các hộ có tay nghề, tổ chức liên kết sản xuất. Đến nay, đã có khoảng 10 hộ thành viên tham gia làm bánh thường xuyên theo sự điều phối của hợp tác xã.

Các nguyên liệu như gạo, đậu, dừa được hợp tác xã liên kết với các hộ nông nghiệp trong và ngoài địa phương, bảo đảm nguồn cung ổn định. Sản phẩm được tiêu thụ qua nhiều kênh như bán trực tiếp, làm quà biếu cho doanh nghiệp, cơ quan, đơn vị và từng bước tiếp cận các sàn thương mại điện tử. Do đặc thù bánh không sử dụng chất bảo quản, hợp tác xã chủ yếu sản xuất theo đơn đặt hàng để bảo đảm chất lượng.

Để sản phẩm phát huy giá trị xứng tầm với tiềm năng, Hợp tác xã Sản xuất và dịch vụ Đa Phúc mong muốn được các cấp chính quyền hỗ trợ xây dựng thương hiệu, hoàn thiện nhãn mác, bao bì, hướng tới đăng ký nhãn hiệu tập thể.

Theo Trưởng phòng Kinh tế xã Quốc Oai Dương Văn Túc, thời gian qua, địa phương đã có nhiều chính sách hỗ trợ các hợp tác xã tham gia Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), xây dựng vùng nguyên liệu tập trung. Ngoài ra, còn hỗ trợ xúc tiến thương mại, đưa sản phẩm vào các điểm trưng bày, giới thiệu sản phẩm OCOP của xã và thành phố, đồng thời tạo điều kiện tiếp cận nguồn vốn ưu đãi.

Thời gian tới, xã Quốc Oai tiếp tục đồng hành với Hợp tác xã Sản xuất và dịch vụ Đa Phúc trong việc hoàn thiện mẫu mã, bao bì, xây dựng nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, đăng ký sở hữu trí tuệ, qua đó khẳng định thương hiệu sản phẩm truyền thống gắn với làng cổ chùa Thầy. Hợp tác xã cũng định hướng mở rộng thêm các sản phẩm đặc trưng như bánh chưng, bánh gio, đa dạng hóa sản phẩm trong chuỗi giá trị.

Từ những hạt lúa trên đồng ruộng đến những chiếc bánh thơm dẻo trên mâm cỗ ngày lễ, Hợp tác xã Sản xuất và dịch vụ Đa Phúc đang từng bước khẳng định hướng đi đúng đắn trong phát triển kinh tế nông thôn gắn với bảo tồn văn hóa. Chuỗi giá trị nông sản truyền thống không chỉ giúp người dân tăng thu nhập, mà còn góp phần gìn giữ “hồn cốt” làng cổ giữa nhịp sống hiện đại.