Người trẻ giữ lửa múa rối cạn Tế Tiêu: Để di sản còn sống mãi

Chia sẻ với phóng viên Báo Quân đội nhân dân, nghệ nhân trẻ Phạm Quang Hữu cho biết, đằng sau quyết định ấy là một hành trình từ ký ức tuổi thơ, trách nhiệm gia đình và nỗi trăn trở trước nguy cơ mai một của nghề múa rối cạn Tế Tiêu.

Phóng viên (PV): Điều gì đã thôi thúc anh từ bỏ công việc ổn định để trở về nối nghiệp gia đình?

Anh Phạm Quang Hữu: Thật ra quyết định trở về với nghề không đến với tôi trong một khoảnh khắc nào cả mà là một quá trình rất dài, gần hai năm tôi tự đấu tranh với bản thân. Từ nhỏ, tôi đã quen với hình ảnh ông nội tỉ mỉ khắc rối, tập luyện và đi biểu diễn khắp nơi. Nhưng khi ấy tôi chỉ xem như thú vui, chưa ý thức hết giá trị của nghề. Đến khi phường múa rối ngày càng có tiếng, công việc nhiều hơn, cả gia đình phải chung tay, tôi cũng bắt đầu tham gia. Lúc đó, tôi mới dần cảm nhận được cái hay, cái đẹp và cả sự tinh tế của nghề. Làm rồi mới hiểu đây không chỉ là biểu diễn, mà còn là câu chuyện, là tâm huyết của bao thế hệ trong gia đình.

Khi lớn lên, nhìn bố ngày càng vất vả để duy trì phường rối, tôi bắt đầu tự hỏi mình có thể làm gì để san sẻ. Dù đang có công việc văn phòng ổn định với thu nhập tốt, tôi vẫn trăn trở giữa con đường cá nhân và trách nhiệm với nghề truyền thống. Cuối cùng, tôi nhận ra mình không muốn để di sản đã gắn bó cùng gia đình phai nhạt theo thời gian, nên quyết định trở về để tiếp nối con đường mà ông và bố đã dành cả đời gìn giữ.

PV: Thời điểm đưa ra quyết định trở về quê, hẳn anh đã phải đối mặt với rất nhiều khó khăn và đắn đo?

Anh Phạm Quang Hữu: Tôi quyết định trở về từ tháng 8- 2023. Thú thật, việc rời bỏ một môi trường làm việc quen thuộc, có thu nhập ổn định để trở về quê không hề dễ dàng. Ở thành phố, mọi thứ đã đi vào quỹ đạo, từ công việc, sinh hoạt cho đến các mối quan hệ, trong khi khi về quê, tôi gần như phải bắt đầu lại từ đầu. Khó khăn lớn nhất lúc đó là áp lực tài chính. Thu nhập từ nghề rối không ổn định, trong khi các chi phí sinh hoạt, đi lại và đầu tư cho phường rối vẫn luôn hiện hữu. Bên cạnh đó là sự va chạm về mặt tâm lý khi chuyển từ công việc văn phòng sang một nghề thủ công gắn với biểu diễn, vừa đòi hỏi nhiều sức lực, vừa cần sự kiên nhẫn và bền bỉ. Có những thời điểm tôi thực sự hoang mang và tự hỏi liệu mình có đang đánh đổi quá nhiều hay không. Tuy nhiên, chính những khó khăn ấy buộc tôi phải trưởng thành hơn. Tôi học cách chấp nhận một nhịp sống chậm hơn, học cách tìm niềm vui từ những việc rất nhỏ như hoàn thiện một con rối hay chuẩn bị chu đáo cho mỗi buổi diễn. Trong quá trình đó, tôi dần cảm nhận rõ hơn ý nghĩa của việc gìn giữ nghề truyền thống của gia đình, và điều đó giúp tôi vững vàng hơn với con đường mình đã lựa chọn.

PV: Từ thực tế hoạt động của phường rối hiện nay, theo anh, khó khăn lớn nhất là gì?

Anh Phạm Quang Hữu: Là người gắn bó với phường rối từ khi còn nhỏ, tôi cảm nhận rất rõ việc nghệ thuật múa rối cạn Tế Tiêu đang mai một đi từng ngày. Hiện nay, số thành viên trẻ trong phường rất ít, chỉ khoảng ba người. Phường rối của chúng tôi cũng không tuyển rầm rộ hay chuyên nghiệp như các đoàn nghệ thuật lớn, đa số ai đến với phường đều là vì đam mê nên số lượng không nhiều và thường chỉ biết đến nghề một cách rất tình cờ. Trong khi đó, các cô chú gắn bó với phường đều đã lớn tuổi, làm nghề nhiều năm. Lịch diễn thì dày, có những hôm khách gọi nhưng không đủ người để nhận, đành phải từ chối. Mỗi lần như vậy, tôi lại thấy lo. Lo không chỉ cho một buổi diễn bị lỡ, mà lo cho cả tương lai của phường rối, nếu không có thêm người tiếp nối, di sản này rồi sẽ đi về đâu.

Tôi vẫn luôn mong một ngày nào đó, phường rối có thể trở thành một công việc, hoặc ít nhất là một nghề phụ ổn định, có thu nhập tương đối để người trẻ yên tâm gắn bó. Bởi nếu chỉ dựa vào đam mê thôi thì rất khó đi đường dài. Khi không còn người kế cận, nghề truyền thống sẽ cứ thế thu hẹp dần, rồi có lúc chỉ còn tồn tại trong ký ức.

PV: Trước khó khăn đó, anh và gia đình đã lựa chọn hướng đi nào để Phường rối có thể duy trì và phát triển lâu dài?

Anh Phạm Quang Hữu: Sinh ra trong gia đình nhiều thế hệ gắn bó với rối cạn, tôi luôn ý thức rất rõ trách nhiệm của mình trong việc giữ nghề. Với tôi, giữ nghề không chỉ là bảo tồn những gì cha ông để lại, mà quan trọng hơn là làm sao để rối cạn có thể tồn tại và phát triển trong đời sống hôm nay. Từ thực tế gắn bó với phường rối, tôi nhận ra cách làm hiện nay vẫn còn mang tính tự phát, dựa nhiều vào đam mê nên hiệu quả chưa cao, người làm nghề phải gánh vác nhiều việc mà thu nhập lại bấp bênh. Tôi cho rằng nghề chỉ có thể giữ được khi người làm nghề sống được với nó, hoặc ít nhất coi đó là một công việc ổn định song song với sinh kế chính.

Vì vậy, tôi xác định giải pháp của mình là từng bước chuyên nghiệp hóa phường rối. Tôi muốn đem những kiến thức, kinh nghiệm học được từ bên ngoài áp dụng vào chính nơi mình sinh ra và lớn lên, để công việc được tổ chức bài bản hơn, hiệu quả hơn, giảm bớt gánh nặng cho từng cá nhân trong phường. Song song với đó, tôi tìm cách mở rộng không gian biểu diễn, tăng cơ hội tiếp cận khán giả và đa dạng hóa cách thức giới thiệu rối cạn đến công chúng. Việc tham gia không gian văn hóa tại khu Hồ Văn tại Di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám chính là bước đầu tiên để phát triển hướng đi đó. Tại đây, tôi không chỉ biểu diễn mà còn kết hợp trưng bày, trải nghiệm, làm đồ lưu niệm và nội dung truyền thông, nhằm đưa rối cạn ra khỏi phạm vi sân khấu truyền thống, tiếp cận công chúng theo cách gần gũi hơn. Về lâu dài, tôi mong rối cạn không chỉ được truyền lại trong phạm vi gia đình hay làng nghề, mà có thể mở rộng ra cộng đồng, đặc biệt là với người trẻ. Khi người trẻ nhìn thấy giá trị, nhìn thấy cơ hội phát triển và tương lai của nghề, họ mới sẵn sàng ở lại và gắn bó. Với tôi, đó không chỉ là một lựa chọn cá nhân, mà là trách nhiệm đối với truyền thống mà gia đình và Phường rối đã gìn giữ qua nhiều thế hệ.

PV: Trân trọng cảm ơn anh!