Về xứ Lạng, nghe then kể chuyện bản làng

Trong ngôn ngữ của người Tày, “then” có nghĩa là “trời”. Nghệ nhân hát then được ví như sứ giả tâm linh, thay lời dân bản giao tiếp với thần linh để cầu mong sức khỏe và bình an. Tại Lạng Sơn, điệu then mang nét đặc trưng bởi giọng hát nhẹ nhàng, truyền cảm, có thể ngân vang linh hoạt từ bếp lửa nhà sàn đến những hội làng rộn rã mà không cần sân khấu cầu kỳ.

Nhạc cụ linh hồn của bộ môn này là cây đàn tính. Với bầu đàn làm bằng quả bầu khô, mặt đàn bằng gỗ mỏng kết hợp những sợi dây tơ mềm mại, đàn tính phát ra âm thanh trầm ấm, lúc thăng lúc trầm như tiếng suối chảy, tiếng gió ngàn. Kết hợp với nhịp xóc nhạc (chùm chuông nhạc), lời hát then dẫn dắt người nghe vào một không gian văn hóa vừa linh thiêng, vừa gần gũi.

Lấy cảm hứng từ cuộc sống lao động, lời hát then là những bài học về đạo lý làm người, ca ngợi tình yêu quê hương, đôi lứa và sự đoàn kết giữa các bản làng. Đó là một kho tàng văn học dân gian truyền miệng vô cùng phong phú, lưu giữ những mỹ tục, quan niệm về nhân sinh quan và thế giới quan của cha ông.

Trong các buổi sinh hoạt cộng đồng, hát then trở thành ngôn ngữ chung để mọi người xích lại gần nhau hơn. Sự xuất hiện của các câu lạc bộ hát then tại các thôn, bản ngày nay chính là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của loại hình này. Không chỉ có người già, ngay cả những người trẻ cũng bắt đầu tìm về với then để tìm lại bản sắc, để thấy mình thuộc về một cội nguồn văn hóa.

Tại các bản làng vùng cao, những lớp học then không chạy theo thành tích mà hướng đến mục tiêu cốt lõi: Giúp trẻ thơ giữ lấy nguồn cội. Việc các nghệ nhân trực tiếp truyền dạy những bài then cổ chính là cách bảo tồn bền vững nhất, để tình yêu văn hóa dân tộc tự nhiên thấm sâu và nuôi dưỡng tâm hồn thế hệ mai sau.

Điển hình cho nỗ lực này là các lớp truyền dạy của Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Thị Thúy (xã Na Sầm, tỉnh Lạng Sơn). Bà Thúy tự hào chia sẻ: “Thành quả lớn nhất là hiện nay các học viên vững nghề, tự tin biểu diễn mà không cần thuê đoàn nghệ thuật từ bên ngoài. Đáng quý hơn, lớp học còn là môi trường bảo tồn tiếng mẹ đẻ, để người dân trân trọng ngôn ngữ của dân tộc mình”.

Giữ gìn tiếng then cũng chính là giữ gìn bản sắc Việt giữa dòng chảy toàn cầu hóa, để điệu hồn của núi rừng mãi mãi xanh tươi theo thời gian. Giữa nhịp sống hiện đại, tiếng đàn tính vẫn vang lên như lời nhắc nhở về nguồn cội. Nhờ sự tiếp nối của những thế hệ được chọn, cùng sự trân trọng từ cộng đồng, điệu then sẽ mãi là dòng chảy bền bỉ, gìn giữ trọn vẹn bản sắc và tâm hồn người dân xứ Lạng.