Cơ sở pháp lý thống nhất, rõ ràng, xác định hậu quả lãng phí trong tố tụng hình sự

Đồ họa minh họa: Nguyệt Trang

Thông tư liên tịch số 11/2025/TTLT-VKSNDTC-TANDTCBCA-BQP-BTP-BTC-BCT-BXD-BNN&MТKTNN-TТСР ngày 10/12/2025 giữa các cơ quan: Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Bộ Công thương, Bộ Xây dựng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Kiểm toán Nhà nước, Thanh tra Chính phủ hướng dẫn việc xác định lãng phí để áp dụng trong khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử các tội phạm liên quan đến lãng phí theo quy định của Bộ luật Hình sự là văn bản pháp lý quan trọng.

Xác lập phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng và nguyên tắc phối hợp chặt chẽ

Thông tư liên tịch được ban hành nhằm hướng dẫn việc xác định lãng phí để áp dụng trong toàn bộ quá trình tố tụng hình sự, từ giải quyết nguồn tin về tội phạm đến khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử các tội phạm liên quan đến lãng phí theo quy định của Bộ luật Hình sự. Theo đó, phạm vi điều chỉnh của thông tư bao trùm cả nguyên tắc thực hiện, nội dung xác định lãng phí và trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan.

Trên cơ sở đó, đối tượng áp dụng được xác định rõ, bao gồm các cơ quan, người tiến hành tố tụng có thẩm quyền giải quyết vụ việc, vụ án; cơ quan Thanh tra, Kiểm toán Nhà nước, tổ chức giám định, định giá, cơ quan chuyên môn, cơ quan quản lý Nhà nước có trách nhiệm phối hợp xác định lãng phí; cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan. Việc quy định đầy đủ các nhóm đối tượng này nhằm bảo đảm sự phối hợp đồng bộ, thống nhất trong quá trình xác định hậu quả lãng phí.

Về các nguyên tắc phối hợp, thực hiện, thông tư xác định, mọi hoạt động phải tuân thủ đúng quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Hình sự, các quy định pháp luật có liên quan và phù hợp với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cơ quan, tổ chức, cá nhân.

Mặt khác, bảo đảm khách quan, thận trọng, chặt chẽ và thống nhất trong xác định lãng phí; bảo đảm bí mật Nhà nước, bí mật công tác và bảo mật thông tin trong quá trình xác định lãng phí.

Để bảo đảm tính pháp lý và khách quan, thông tư liên tịch quy định rõ các nguồn thông tin, tài liệu phục vụ việc xác định lãng phí. Theo đó, việc xác định được thực hiện trên cơ sở chứng cứ, tài liệu của vụ việc, vụ án do cơ quan, người tiến hành tố tụng thu thập, đánh giá; kết luận giám định, định giá tài sản; ý kiến của cơ quan chuyên môn; kết luận của thanh tra, kiểm toán hoặc cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền. Ngoài ra, các nguồn thông tin, tài liệu hợp pháp khác theo quy định của pháp luật cũng được xem xét, sử dụng khi cần thiết.

Làm rõ các dấu hiệu vi phạm trong các lĩnh vực cụ thể

Thông tư liên tịch dành một chương quy định cụ thể về các dấu hiệu vi phạm có khả năng gây lãng phí trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Trong đó, đối với lĩnh vực lãnh đạo, chỉ đạo quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, hậu quả lãng phí có thể được xác định thông qua các dấu hiệu như chỉ đạo hoặc cho chủ trương thực hiện trái pháp luật; thiếu trách nhiệm, buông lỏng quản lý để xảy ra lãng phí; hoặc không xử lý, bao che, dung túng cho các hành vi vi phạm gây lãng phí, thậm chí chỉ xử lý nội bộ hoặc hành chính đối với hành vi có dấu hiệu tội phạm.

Tiếp đó, trong quản lý, sử dụng ngân sách Nhà nước, các dấu hiệu vi phạm bao gồm việc cố ý lập, thẩm định, phê duyệt, phân bổ và giao dự toán không đúng thẩm quyền, trình tự, nội dung; sử dụng ngân sách không đúng mục đích, đối tượng, vượt tiêu chuẩn, định mức; quyết toán chi ngân sách không đúng thời hạn, thủ tục...

Đối với quản lý, sử dụng vốn đầu tư công, đầu tư xây dựng, mua sắm và tài sản công, thông tư liên tịch quy định nhiều dấu hiệu có thể làm căn cứ xác định lãng phí. Đáng chú ý là các quyết định chủ trương đầu tư hoặc điều chỉnh chủ trương đầu tư không phù hợp với chiến lược, quy hoạch, kế hoạch; không xác định được nguồn vốn, khả năng cân đối vốn; hoặc không đúng thẩm quyền, trình tự, thủ tục theo quy định.

Ngoài ra, việc quyết định đầu tư khi chưa có chủ trương đầu tư; điều chỉnh dự án vượt mục tiêu, địa điểm, mức vốn đã được phê duyệt; thông đồng với tổ chức tư vấn, thẩm định, định giá, nhà thầu; đầu tư, mua sắm vượt tiêu chuẩn, định mức; giao tài sản công cho đối tượng không có nhu cầu sử dụng; cố ý trì hoãn giải ngân, chậm quyết toán hoặc thiếu trách nhiệm trong quản lý tài sản, vốn đầu tư công đều được xác định là các dấu hiệu gây lãng phí.

Quản lý đất đai, tài nguyên và các lĩnh vực đầu tư đặc thù

Trong lĩnh vực quản lý, khai thác, sử dụng đất đai và tài nguyên, thông tư liên tịch làm rõ các dấu hiệu xác định hậu quả lãng phí, như quy hoạch không đúng pháp luật; gây ô nhiễm, hủy hoại tài nguyên; giao đất, giao rừng, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất không đúng thẩm quyền, không phù hợp quy hoạch; không thực hiện nghĩa vụ tài chính; không đấu giá, đấu thầu theo quy định; sử dụng đất không đúng mục đích; chậm tiến độ sử dụng đất; cố ý trì hoãn, chậm giải phóng mặt bằng; hoặc cấp phép thăm dò, khai thác tài nguyên không đúng quy định, gây ô nhiễm môi trường.

Bên cạnh đó, đối với quản lý, sử dụng vốn Nhà nước trong các dự án PPP, vốn đầu tư tại doanh nghiệp và đầu tư ra nước ngoài, thông tư cũng quy định rõ các dấu hiệu vi phạm như quyết định chủ trương đầu tư không phù hợp chiến lược, quy hoạch; phê duyệt dự án không đúng thẩm quyền, trình tự; quản lý, sử dụng vốn kém hiệu quả; không thực hiện đúng quyền, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu Nhà nước; thiếu trách nhiệm trong quản lý tài sản, nợ; hoặc trích lập, quản lý, sử dụng các quỹ không đúng quy định…

Với việc hệ thống hóa đầy đủ các nguyên tắc, nguồn thông tin và dấu hiệu vi phạm, thông tư liên tịch đã tạo ra cơ sở pháp lý thống nhất, rõ ràng cho các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan liên quan trong quá trình xác định hậu quả lãng phí. Qua đó, việc áp dụng pháp luật hình sự đối với các hành vi gây lãng phí được thực hiện chặt chẽ, khách quan, phù hợp với từng vụ việc cụ thể, góp phần nâng cao hiệu quả phòng ngừa, phát hiện và xử lý các tội phạm liên quan đến lãng phí theo quy định của Bộ luật Hình sự.