90% trẻ sơ sinh có mẹ nhiễm viêm gan B mắc nguy cơ lây bệnh

Nguy hiểm hơn, 90% trẻ bị nhiễm trong giai đoạn sơ sinh sẽ chuyển sang mạn tính, trở thành tiền đề dẫn tới xơ gan, suy gan và ung thư gan ở tuổi trưởng thành.

Đây là cảnh báo được TTƯT.BS Trương Hữu Khanh, Thành viên Hội đồng đánh giá tiêm chủng quốc gia, nguyên Trưởng khoa Nhiễm - Thần kinh Bệnh viện Nhi đồng 1 đưa ra tại hội thảo chuyên môn về dự phòng viêm gan B chu sinh.

Viêm gan B được xem là “kẻ giết người thầm lặng” với gánh nặng lớn trên toàn cầu và tại Việt Nam. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng 296 triệu người đang sống với viêm gan B mạn tính, mỗi năm ghi nhận 1,5 triệu ca nhiễm mới và 820.000 ca tử vong. Khi tính chung cả HBV và HCV (viêm gan C), số người mắc lên tới 354 triệu. Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tỷ lệ lưu hành HBV và HCV cao trong khu vực.

Thống kê của Bộ Y tế và WHO (2017) cho thấy, cả nước có khoảng 7,8 triệu người nhiễm viêm gan B mạn và gần 1 triệu người nhiễm viêm gan C mạn. Bệnh gây ra khoảng 40.000 ca tử vong mỗi năm, chủ yếu do xơ gan và ung thư gan.

Kết quả giám sát dịch tễ trên hơn 25.000 người trưởng thành giai đoạn 2018–2019 ghi nhận tỷ lệ nhiễm HBV mạn là 9,2%, trong đó cao nhất ở Nam Trung Bộ và Tây Nguyên với trên 11%. Tỷ lệ nhiễm HCV đạt 1%, cao hơn tại Tây Nam Bộ và vùng miền núi phía Bắc.

Theo BS Trương Hữu Khanh, những con số này cho thấy không chỉ tình trạng lưu hành virus cao mà còn phản ánh sự thiếu hụt trong sàng lọc, chẩn đoán và dự phòng trước sinh những yếu tố then chốt trong ngăn chặn lây truyền từ mẹ sang con.

Nguy cơ lây truyền cao nhất xảy ra trong lúc chuyển dạ, khi trẻ tiếp xúc trực tiếp với máu và dịch âm đạo của mẹ. Chuyên gia cho biết, nếu không được bảo vệ, trẻ sơ sinh có mẹ nhiễm HBV có nguy cơ mắc bệnh lên tới 90%.

Điều đáng lo là 90% số trẻ nhiễm trong giai đoạn sơ sinh sẽ diễn tiến thành viêm gan B mạn tính, mang virus suốt đời và có nguy cơ cao phát triển thành ung thư gan.

WHO xác định mũi vaccine viêm gan B sơ sinh trong 24 giờ đầu là “điểm cắt” quan trọng nhất, mang lại hiệu quả bảo vệ khoảng 95% khi được tiêm đúng thời gian.

Bác sĩ Khanh cũng nhấn mạnh rằng, ngay cả khi mẹ có kết quả xét nghiệm HBsAg âm tính, trẻ vẫn cần được tiêm mũi sơ sinh. Nguyên nhân có thể liên quan đến giai đoạn cửa sổ nhiễm, đột biến virus hoặc sai số xét nghiệm.

Trẻ cũng có nguy cơ phơi nhiễm từ môi trường y tế, người chăm sóc hoặc các vật dụng sinh hoạt. Ngoài ra, sự nhầm lẫn giữa mốc “tiêm trước xuất viện” và “tiêm trong 24 giờ đầu” khiến nhiều trẻ sinh vào ca tối, cuối tuần hoặc lúc bệnh viện quá tải bị tiêm muộn hơn khuyến cáo.

Một số trẻ non tháng hoặc nhẹ cân cũng bị trì hoãn tiêm không cần thiết do ngộ nhận về chống chỉ định, làm giảm hiệu quả bảo vệ.

Trước thực tế này, Việt Nam đã triển khai hàng loạt chính sách nhằm tăng tỷ lệ tiêm vaccine viêm gan B sơ sinh đúng thời điểm. Các văn bản như Quyết định 7130 (2018), 4531 (2021) và đặc biệt là Hướng dẫn 678/QĐ-BYT (2025) đặt ra mục tiêu rõ ràng: đạt hơn 85% trẻ tiêm đúng trong 24 giờ đầu giai đoạn 2021–2025 và hơn 90% từ 2026 đến 2030; bảo đảm trên 95% trẻ dưới 1 tuổi tiêm đủ ba mũi cơ bản; 100% sản phụ được xét nghiệm HBsAg.

Đối với phụ nữ mang thai có tải lượng virus cao, chương trình yêu cầu điều trị kháng virus dự phòng chu sinh. Bên cạnh đó, hướng dẫn sàng lọc trẻ dưới 1 tháng tuổi theo Quyết định 1575/2023 giúp cơ sở y tế nhận diện đúng các trường hợp cần thận trọng, tránh trì hoãn tiêm không cần thiết.

Theo TTƯT.BS Trương Hữu Khanh, để đạt tỷ lệ bao phủ cao và hạn chế tối đa việc bỏ sót ca, các bệnh viện cần phối hợp chặt chẽ giữa các khoa. Giai đoạn trước sinh, Khoa Sản phải thực hiện xét nghiệm HBsAg, tư vấn thai phụ và chuẩn bị HBIG cho nhóm nguy cơ.

Khi trẻ chào đời, Khoa Sản có trách nhiệm thông báo ngay tình trạng miễn dịch của mẹ và nhấn mạnh tầm quan trọng của mũi vaccine sơ sinh cho gia đình.

Tại Khoa Nhi Sơ sinh, trẻ cần được khám sàng lọc, tiêm chủng, theo dõi phản ứng và cập nhật thông tin vào hệ thống quốc gia. Quy trình đồng bộ này giúp hạn chế tối đa việc tiêm trễ, đặc biệt trong các ca sinh ngoài giờ hoặc trẻ non tháng, nhẹ cân.

Các chuyên gia từ Bệnh viện Từ Dũ, Bệnh viện Nhi đồng 1, Bệnh viện Thuận Mỹ… cùng thống nhất 5 trụ cột quan trọng để Việt Nam tiến gần mục tiêu loại trừ viêm gan B vào năm 2030. Bao gồm: tiêm vaccine sơ sinh trong 24 giờ đầu; tăng cường vai trò trung tâm của sản khoa trong sàng lọc và tư vấn; đảm bảo tiêm an toàn và đúng lịch tại Nhi Sơ sinh; phối hợp liên khoa hiệu quả; và nâng cao chất lượng tư vấn cho phụ huynh theo hướng cụ thể, đồng cảm và nhất quán.

“Viêm gan B là bệnh có thể phòng ngừa. Mỗi trẻ được tiêm vaccine đúng 24 giờ đầu là một trường hợp ung thư gan trong tương lai được ngăn chặn”, BS Trương Hữu Khanh nhấn mạnh.