Mưa nhân tạo: Giải pháp hay ảo tưởng chống ô nhiễm?

Tuy nhiên, biện pháp gieo mây này đang gây tranh cãi: Liệu nó có thực sự giúp thành phố thoát khỏi tình trạng ngột ngạt hay chỉ là giải pháp tạm thời?

Khi New Delhi “ngạt thở”

Mỗi mùa Đông, thủ đô New Delhi, trở thành tâm điểm của khủng hoảng ô nhiễm không khí. Hơn 40 triệu người sống giữa làn sương xám đặc quánh, ho khan và cay mắt trong nhiều tuần liền. Cảnh tượng ấy đã trở thành “chu kỳ thường niên” của thành phố.

Nguyên nhân chính nằm ở hỗn hợp bụi, khói và khí thải từ hàng triệu phương tiện giao thông, nhà máy, công trình xây dựng, cùng khói đốt rơm rạ từ các bang nông nghiệp lân cận. Khi mùa Đông đến, nhiệt độ hạ thấp, gió yếu khiến các chất ô nhiễm bị giữ lại gần mặt đất, tạo nên một lớp sương mù độc hại bao trùm toàn đô thị.

Những hạt bụi mịn PM2.5, nhỏ hơn 30 lần sợi tóc người, có thể xâm nhập vào máu, gây tổn thương phổi, tim mạch và nhiều bệnh mãn tính khác. Việc hít thở không khí độc hại kéo dài còn ảnh hưởng đến khả năng sinh sản và sức khỏe trẻ nhỏ.

Tình hình càng tệ hơn sau lễ hội ánh sáng Diwali. Khi bầu trời bừng sáng bởi pháo hoa cũng là lúc bụi khói gia tăng đột biến. New Delhi, vốn đã được xếp vào nhóm thành phố ô nhiễm nhất thế giới, giờ đây càng thêm ngột ngạt.

Trước thực trạng này, chính quyền Delhi quyết định thử nghiệm công nghệ “gieo mây”. Đây là phương pháp tạo mưa nhân tạo nhằm làm sạch không khí.

Hồi cuối tháng 10, một máy bay nhỏ xuất phát từ Kanpur, cách New Delhi 500km, rải các hợp chất bạc iodide và natri clorua vào những đám mây ẩm trên bầu trời thủ đô. Mục tiêu là kích thích mưa rơi xuống, cuốn trôi phần nào khói bụi đang lơ lửng trong không khí.

Theo mô tả của các nhà khoa học, quá trình này tương tự việc “thúc đẩy” bầu trời trút mưa. Các hạt muối nhỏ hoạt động như “hạt nhân ngưng tụ”, giúp hơi nước trong mây kết tụ lại thành giọt nước đủ nặng để rơi xuống. Nếu điều kiện khí quyển thuận lợi, nghĩa là mây đủ ẩm và nhiệt độ thích hợp, quá trình này có thể tạo ra mưa thực sự.

Viện Công nghệ Ấn Độ (IIT) Kanpur, đơn vị phối hợp thực hiện, chia sẻ hình ảnh máy bay phun hóa chất qua những đám mây dày. Trước đó một tuần, Delhi tiến hành chuyến bay thử và tuyên bố “thành công bước đầu”. Bà Rekha Gupta, Thủ hiến Delhi, gọi đây là “bước đi cần thiết” và là “giải pháp tiên phong cho vấn đề môi trường dai dẳng” của thủ đô.

Tuy vậy, không phải ai cũng đồng tình với hướng đi này. Nhiều chuyên gia cho rằng gieo mây không khác gì “vá trời”, khi chỉ giải quyết phần ngọn chứ không chạm đến gốc rễ của ô nhiễm.

Cần hơn là một cơn mưa

Theo các chuyên gia khí quyển thuộc Viện Công nghệ Ấn Độ (IIT Delhi), hiệu quả của việc gieo mây vẫn còn nhiều nghi ngờ. Trong bài viết đăng trên tờ The Hindu, họ nhận định: “Bằng chứng cho thấy gieo mây có thể làm tăng lượng mưa một cách đáng kể vẫn còn yếu và chưa được kiểm chứng”.

Công nghệ này không thể tự tạo ra mây và điều kiện tiên quyết là phải có đủ hơi ẩm trong khí quyển. Nếu bầu trời khô, việc rải hóa chất sẽ không mang lại kết quả nào. Ngay cả khi mưa xuất hiện, lượng nước rơi xuống cũng có thể quá ít để rửa sạch lớp bụi dày đặc bao phủ thành phố.

Một số nhà khoa học còn cảnh báo tác động phụ. Lượng muối và bạc iodide tích tụ trong đất có thể gây hại cho cây trồng và hệ sinh thái nếu sử dụng thường xuyên. “Việc gieo mây có thể khiến chúng ta tạm thời cảm thấy bầu không khí được cải thiện, nhưng về lâu dài, nó không phải là lời giải cho vấn đề ô nhiễm đô thị”, họ nhấn mạnh.

Thực tế, Delhi từng thử nhiều biện pháp khác nhau để chống ô nhiễm, từ lắp đặt “tháp lọc không khí khổng lồ” giữa trung tâm thành phố đến quy định hạn chế xe cá nhân lưu thông theo biển số chẵn - lẻ. Tuy nhiên, các biện pháp này đều chỉ mang lại tác dụng ngắn hạn, trong khi nguyên nhân cốt lõi là hoạt động công nghiệp, giao thông và nông nghiệp gây khói bụi vẫn chưa được xử lý triệt để.

Theo các nhà nghiên cứu, giải pháp thực chất phải là cắt giảm khí thải, quản lý chặt chẽ việc đốt rơm rạ, đầu tư vào năng lượng sạch và quy hoạch đô thị xanh hơn. Nếu không, mưa nhân tạo chỉ là “chiêu trò tạm bợ” nhằm xoa dịu dư luận mỗi khi chỉ số AQI của thành phố chạm ngưỡng nguy hiểm.

Mặc dù, ý tưởng tạo mưa nhân tạo mang lại hy vọng tức thì, song nó phản ánh một thực tế báo động đỏ. New Delhi đang tìm cách “chữa cháy” cho một cuộc khủng hoảng đã được cảnh báo từ lâu.

Năm nào chính quyền cũng kêu gọi người dân đeo khẩu trang, cấm đốt pháo, hạn chế phương tiện nhưng các chính sách này chưa đủ mạnh để thay đổi hành vi xã hội và mô hình phát triển của thành phố. Trong khi đó, những đứa trẻ Delhi vẫn lớn lên trong bầu không khí độc hại, mỗi mùa Đông trôi qua lại đánh dấu thêm một chu kỳ khói bụi, bệnh tật và bất lực.

Các chuyên gia khí hậu nhận định, nếu không có giải pháp mang tính cấu trúc và dài hạn, những thử nghiệm như gieo mây chỉ là “liều thuốc giảm đau” trong cuộc chiến chống ô nhiễm.