Không để thực phẩm giả, thuốc giả còn đất sống

Liên tiếp các vụ thực phẩm, thuốc giả quy mô lớn bị phát hiện cho thấy đây không chỉ là vấn đề an toàn tiêu dùng, mà còn là mối đe dọa đối với sức khỏe người dân. Ảnh: Đ.H

Thực tế, hàng loạt vụ việc quy mô lớn bị phát hiện gần đây cho thấy mối đe dọa không chỉ với an toàn tiêu dùng, mà còn với sức khỏe cộng đồng và nền kinh tế.

Những con số biết nói

Theo thống kê từ đầu năm 2025 đến nay, loạt vụ án lớn liên quan đến hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm, thuốc hoặc thực phẩm chức năng đã được khởi tố. Tổng số bị can lên tới hàng chục người, trong đó có nhiều trường hợp bị tạm giam để điều tra về hành vi sản xuất hàng giả, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh.

Các vụ việc điển hình như vụ Công ty TNHH sản xuất tân thảo dược Nam Hoa (Thanh Hóa) bị khởi tố do sản xuất thực phẩm chức năng giả phân phối qua mạng xã hội; vụ Công ty Cổ phần Z Holding - Công ty Cổ phần Thương mại và sản xuất Nature Made - Công ty TNHH Kinh doanh và Công nghệ Alama bị khởi tố vì sản xuất thực phẩm giả và vi phạm kế toán; hay vụ Rance Pharma và Hacofood bị triệt phá vì hành vi tương tự.

Đáng chú ý, các lực lượng chức năng còn phát hiện hàng trăm tấn hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, từ sữa bột, thực phẩm chức năng đến dược phẩm. Cá biệt, một vụ việc ở Hà Nội đã thu giữ tới hơn 100 tấn hàng hóa vi phạm là thực phẩm chức năng, thiết bị y tế cho thấy quy mô không còn dừng ở nhỏ lẻ mà có tổ chức, bài bản.

Nhiều chuyên gia đánh giá, thủ đoạn sản xuất và tiêu thụ hàng giả hiện nay đã thay đổi rõ rệt, chuyển mạnh sang các nền tảng số như Facebook, TikTok Shop, Zalo hoặc các website bán hàng tự lập. Việc sử dụng công nghệ in tem giả, giả mã QR truy xuất nguồn gốc khiến việc phân biệt hàng thật, giả bằng mắt thường trở nên khó khăn.

Một số doanh nghiệp còn sử dụng nhân viên livestream bán hàng, quảng bá sản phẩm với hình ảnh dược sĩ mặc blouse trắng, nhằm tạo lòng tin cho người tiêu dùng. Trong khi đó, nhiều sản phẩm không hề được cấp phép, chưa được kiểm nghiệm chất lượng, thậm chí còn chứa các chất cấm. Không chỉ là gian lận thương mại, các đối tượng này đang đầu độc thị trường, đầu độc cả sức khỏe cộng đồng.

Một điểm đáng lo ngại là một số cán bộ quản lý nhà nước cũng bị điều tra và khởi tố. Đơn cử, trong vụ thực phẩm chức năng giả do Bộ Công an điều tra, 5 cán bộ thuộc Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đã bị khởi tố vì hành vi thiếu trách nhiệm, tiếp tay cho doanh nghiệp sản xuất và tiêu thụ hàng giả.

Thực tế này cho thấy, ngoài thủ đoạn tinh vi của các đối tượng vi phạm, lỗ hổng trong khâu hậu kiểm và quản lý nhà nước cũng là một phần nguyên nhân khiến thực phẩm, thuốc giả có "đất sống" suốt thời gian dài.

Gây méo mó thị trường, gia tăng chi phí xã hội

Theo PGS.TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường giá cả (Bộ Tài chính), các vụ thực phẩm và thuốc giả không chỉ là vấn đề an toàn tiêu dùng, mà còn để lộ những “lỗ hổng” nghiêm trọng trong cơ chế giám sát và quản lý an toàn thực phẩm.

Từ góc độ kinh tế học, ông Long cho rằng hành vi sản xuất, kinh doanh hàng giả gây ra tổn thất trên nhiều phương diện. Trước tiên, nó làm méo mó cạnh tranh, đẩy chi phí lên cao đối với doanh nghiệp làm ăn chân chính, đồng thời gây thiệt hại trực tiếp cho người tiêu dùng. Bên cạnh đó, hàng giả tạo ra chi phí xã hội ròng, tức phần thiệt hại vượt xa lợi ích, làm giảm hiệu quả chung của nền kinh tế.

Đặc biệt, trong bối cảnh Chính phủ đang nỗ lực phục hồi tiêu dùng nội địa, thì những vụ việc này xói mòn niềm tin thị trường lành mạnh. Về mặt xã hội, các sản phẩm giả, nhất là nhóm thực phẩm và sữa dinh dưỡng, còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe người dân, từ đó làm tăng gánh nặng lên hệ thống y tế công và làm giảm hiệu quả chi tiêu ngân sách cho an sinh.

Ông Long khẳng định, để xảy ra hàng giả là trách nhiệm liên đới của nhiều cơ quan chức năng ở từng giai đoạn. Nếu sai phạm xảy ra ngay từ khâu cấp phép, cơ quan cấp phép phải chịu trách nhiệm. Nếu hàng hóa vi phạm trôi nổi ngoài thị trường mà không bị phát hiện qua hậu kiểm, cơ quan kiểm tra, giám sát cũng không thể đứng ngoài. Trường hợp hàng giả được tiêu thụ mà không bị xử lý kịp thời, trách nhiệm còn thuộc về lực lượng quản lý thị trường.

“Trách nhiệm không chỉ thuộc về một đầu mối mà là sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, từ trung ương đến địa phương”, ông Long nhấn mạnh.

Không thể tiếp tay cho “giết người hàng loạt”

Tại kỳ họp Quốc hội mới đây, đại biểu Nguyễn Thị Thu Nguyệt (Đoàn Đắk Lắk) nhấn mạnh, hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng và không thể có sự khoan nhượng.

Theo bà Nguyệt, thời gian qua đã xảy ra một số vụ việc cho thấy loại tội phạm này để lại thiệt hại lớn về vật chất, tài sản và đặc biệt là xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe con người. Tuy nhiên, khung hình phạt hiện hành còn chưa tương xứng với mức độ nguy hiểm của hành vi, chưa đủ sức răn đe trên thực tế.

“Việc áp dụng khung hình phạt như vậy là chưa tương xứng với tính chất hành vi phạm tội. Nếu chúng ta khoan nhượng với tội danh này, vô hình trung sẽ tiếp tay giết người hàng loạt trong tương lai, tác động nghiêm trọng đến cộng đồng”, đại biểu Nguyệt phát biểu và đề nghị cần kiên quyết xử lý và bổ sung quy định pháp luật mang tính răn đe mạnh đối với tội phạm sản xuất, buôn bán thuốc giả.

Nhiều luật sư cho rằng khung pháp lý hiện nay không thiếu công cụ để xử lý hành vi vi phạm, nhưng điểm yếu lại nằm ở khâu tổ chức thực thi, đặc biệt là công tác hậu kiểm. Trong nhiều lĩnh vực như mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, chỉ cần thủ tục tự công bố sản phẩm là có thể đưa hàng ra thị trường, trong khi hoạt động kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất vẫn còn hình thức, thiếu sức răn đe.

Thực tế tại một số địa phương cho thấy vẫn còn tình trạng "nương tay", "ngại va chạm" với các cơ sở sản xuất, kinh doanh lớn, tạo điều kiện để hàng giả dễ dàng len lỏi ra thị trường. Để minh bạch thị trường, ngoài xử lý tổ chức, cá nhân vi phạm, cần truy đến cùng trách nhiệm của cán bộ công quyền nếu có dấu hiệu bao che, tiếp tay. Đồng thời, việc sửa đổi pháp luật cần tập trung mở rộng thẩm quyền xử lý, tăng chế tài và các biện pháp phòng ngừa với hành vi bảo kê, dung túng cho tội phạm.