Mạng xã hội và vai trò giảm cầu “đặc sản rừng”
Động vật hoang dã như tê tê, rùa, rắn… bị đưa từ rừng đến nhà hàng qua giao dịch trên mạng xã hội là một thách thức đối với nỗ lực của cơ quan chức năng, cần giải pháp từ cộng đồng.
Báo cáo của Trung tâm Giáo dục thiên nhiên ENV - Tổ chức khoa học và công nghệ về bảo tồn động vật hoang dã - công bố ngày 19/8/2025 cho thấy, năm 2024, có 288 vụ án hình sự liên quan động vật hoang dã được đưa ra xét xử - mức cao nhất kể từ năm 2018. Ảnh: TM
Theo tổng hợp của ENV, năm 2024, cả nước ghi nhận 242 vụ án hình sự liên quan đến động vật hoang dã, với tỷ lệ bắt giữ đạt 98,8%. Cùng năm, 288 vụ án được đưa ra xét xử (bao gồm các vụ phát hiện từ thời gian trước), 118 vụ có án tù, với mức án trung bình là 3,27 năm.
Một số vụ án hình sự điển hình được xét xử năm 2024 với mức hình phạt nghiêm khắc như: Phạm Thị Tám bị Tòa án Nhân dân (TAND) Cấp cao tại Đà Nẵng xử phạt 12 năm tù vì buôn bán, nuôi nhốt trái phép 16 cá thể tê tê Java, 3 cá thể rùa hộp trán vàng miền Trung, 8 cá thể rùa đầu to và 5 cá thể rắn hổ mang chúa.
Hoàng Văn Phú bị TAND quận Nam Từ Liêm (cũ), Hà Nội xử 11 năm tù vì vận chuyển, nuôi nhốt trái phép 37 cá thể gà lôi trắng.
Dương Văn Hiếu bị TAND tỉnh Quảng Ninh xử 7 năm tù do nuôi nhốt 23 cá thể cá cóc khổng lồ.
Những con số và bản án trên cho thấy xu hướng xử lý ngày càng nghiêm khắc, nâng cao tính răn đe đối với tội phạm liên quan đến động vật hoang dã.
Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều nhà hàng, quán ăn vẫn giới thiệu, sẵn sàng phục vụ khách với hình thức “đặt trước, giết sau”.
Một khảo sát của Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên WWF tại Việt Nam chỉ ra rằng, khoảng 90% động vật hoang dã bị săn bẫy trái phép được tiêu thụ qua các nhà hàng, quán ăn ở khu vực đô thị.
Gần đây, ngày 22/7/2025, Công an TP Đà Nẵng cho biết, đã tạm giữ hình sự 3 đối tượng liên quan đến việc mua bán, vận chuyển tê tê Java (loài nguy cấp, nhóm IB). Bước đầu, cơ quan chức năng xác định có đầu bếp nhà hàng đã đặt mua để phục vụ thực khách. Vụ việc này cho thấy, nhu cầu tiêu thụ vẫn tồn tại và thúc đẩy nguồn cung bất hợp pháp.
Đáng chú ý, mạng xã hội là “điểm nóng” thông tin về các hoạt động mua bán trái phép này.
Báo cáo của Mạng lưới Giám sát buôn bán động, thực vật hoang dã TRAFFIC công bố tháng 12/2024 cho thấy, có 22.497 quảng cáo trực tuyến rao bán sản phẩm liên quan đến động vật hoang dã. Trong đó, Facebook chiếm hơn 50% và Zalo chiếm khoảng 35%. Các nhóm buôn bán đã sử dụng mạng xã hội như một kênh tiếp cận và “chốt đơn” hiệu quả, gây nhiều khó khăn cho công tác kiểm soát.
Luật sư Hoàng Việt Hùng (Công ty Luật Uplaw) nhận định, Điều 244 Bộ luật Hình sự quy định hình phạt lên đến 15 năm tù đối với hành vi vi phạm quy định về bảo vệ loài nguy cấp, quý, hiếm. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để răn đe và xử lý nghiêm các hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ động vật hoang dã.
Để giảm cầu “đặc sản rừng” một cách bền vững, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhiều bên. Lực lượng công an, kiểm lâm cần tăng cường kiểm tra đột xuất các nhà hàng, quán ăn. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần kiểm soát chặt chẽ các cơ sở gây nuôi, ứng dụng công nghệ để ngăn chặn việc hợp pháp hóa động vật từ tự nhiên.
Trên không gian mạng, cần duy trì giám sát chủ động, chia sẻ dữ liệu giữa các tổ chức bảo tồn, cơ quan thực thi pháp luật và các nền tảng số để nhận diện, gỡ bỏ nhanh chóng các nội dung rao bán trái phép.
Các chiến dịch truyền thông cộng đồng như WWF phát động gần đây nhằm “ngừng ăn thịt thú” cần đi kèm cam kết cụ thể của chính quyền địa phương, các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp dịch vụ ăn uống.
Không ít tài khoản Facebook, Zalo quảng bá mua bán động vật hoang dã đăng tải cả hình ảnh, giá cả. Ảnh: TM
Ông Kiều Công Thược, thành viên Hiệp hội Thông tin, tư vấn kinh tế thương mại Việt Nam chia sẻ, bên cạnh tác động tiêu cực do bị lợi dụng, mạng xã hội cũng có thể trở thành công cụ đắc lực để giảm cầu “đặc sản rừng” nếu các doanh nghiệp công nghệ phát triển các thuật toán nhận dạng thông tin liên quan và sự hợp tác của cộng đồng phát hiện, phản ánh một cách chủ động, có trách nhiệm, cụ thể:
1. Báo tin kịp thời cho đường dây nóng miễn phí bảo vệ động vật hoang dã 1800-1522 của ENV: Kênh thông tin này tiếp nhận trung bình 8-9 báo cáo mỗi ngày, từ đó hỗ trợ các cơ quan chức năng tịch thu hàng trăm cá thể, đóng cửa nhiều nhà hàng, khu chợ buôn bán, xóa bỏ nhiều biển quảng cáo và xử phạt những đối tượng vi phạm.
2. Ngừng tương tác với nội dung vi phạm: Không mua, không “đặt trước, giết sau”, không like, share hay bình luận trên các tin rao bán động vật hoang dã, đồng thời người dân có thể cung cấp hình ảnh, đường link tin rao bán trên mạng xã hội để cơ quan chức năng xử lý. Hành động này sẽ góp phần làm giảm độ lan tỏa của các thuật toán đối với những tin vi phạm.
3. Yêu cầu các nền tảng số nhận diện và gỡ bỏ nhanh: Người dùng cần gửi báo cáo vi phạm tới Facebook, Zalo và đồng thời chuyển thông tin cho các đường dây nóng.
4. Người tiêu dùng văn minh, văn hóa tham gia các hội nhóm nói không với thịt thú rừng: Vận động thay đổi thói quen ẩm thực văn hóa không dùng đặc sản rừng trong các buổi tiệc, tiếp khách. Số liệu của WWF cho thấy nhóm tiêu dùng đô thị có thu nhập cao là “đích ngắm” chính của các đối tượng buôn bán. Việc thay đổi thói quen trong doanh nghiệp sẽ tạo ra hiệu ứng lan tỏa tích cực.
Việc đồng loạt nói “không” với đặc sản rừng trên bàn ăn và trên mạng xã hội sẽ giúp cắt đứt “mạch cầu”, là khâu quyết định để chặn đứng chuỗi cung ứng trái phép động vật hoang dã.
