Hành trình xóa nhà tạm: Nâng cao sinh kế, kiến tạo tương lai-Bài 2: Khi mái ấm cần thêm sinh kế

Thiếu việc làm, không có sinh kế ổn định, khoản nợ vốn đối ứng trở thành gánh nặng đè lên cuộc sống vốn đã mong manh của không ít người dân. Câu chuyện của những người dân đang phải bươn chải để trả nợ vốn đối ứng xây nhà, đôi khi buộc phải rời bỏ chính ngôi nhà mình vừa dựng lên, đang đặt ra không ít vấn đề cần được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm, giải quyết một cách căn cơ.

Hết cảnh nhà tạm, lại nỗi lo nợ nần

Có một thực tế là dù đã được hỗ trợ dựng lên mái nhà kiên cố nhưng nhiều hộ vẫn chưa thể “an cư” đúng nghĩa. Cuộc sống của không ít gia đình sau cánh cửa nhà xây còn đầy bộn bề. Nhiều hộ phải vay mượn thêm để đủ vốn đối ứng, dẫn đến gánh nặng nợ nần ngay khi đang tận hưởng niềm vui có nhà mới. Sinh kế chưa rõ ràng, việc làm không ổn định, nợ trả lãi hằng tháng trở thành gánh nặng tâm lý, thậm chí dẫn đến những hệ lụy xã hội rất đáng suy ngẫm.

Tại xóm Tài Hồ Sìn, xã Bạch Đằng, tỉnh Cao Bằng, ông Quốc Văn Vấn từng cùng cả gia đình 4 người sống trong căn nhà tre nứa dựng từ năm 1994. Căn nhà đã mục nát, xiêu vẹo, không đủ sức chống chọi mỗi khi mùa mưa đến. Năm 2023, gia đình ông Vấn được hỗ trợ 44 triệu đồng từ chương trình xóa nhà tạm. Nhưng để xây được ngôi nhà có tổng chi phí gần 400 triệu đồng, ông Vấn buộc phải vay ngân hàng, vay người thân và hàng xóm. Những tưởng có nhà mới sẽ đổi đời nhưng nỗi lo nợ nần đè nặng gần như ngay lập tức lên đôi vai gầy guộc của ông Vấn. Tiền lãi ngân hàng mỗi tháng hơn 2 triệu đồng là gánh nặng thực sự với gia đình thuần nông, thu nhập chỉ trông vào vài sào ruộng và đàn lợn nhỏ. Trước đó, ông Vấn từng được hỗ trợ 2 con lợn giống để khởi đầu chăn nuôi. Nhưng 3 lứa lợn liên tiếp đều bị thiệt hại do dịch bệnh khiến gia đình ông lâm vào cảnh túng thiếu nối tiếp.

Tương tự, tại xóm Là Bo, xã Tràng Xá, tỉnh Thái Nguyên, chị Chu Thị Tám vừa hoàn thành căn nhà mới rộng hơn 40m². Nhận được khoản hỗ trợ 30 triệu đồng từ chương trình, chị Tám phải vay mượn thêm gần 100 triệu đồng để xây nhà. Tuy nhiên, không có việc làm ổn định nên cả gia đình chị đành phải rời làng đi làm thuê. Ngôi nhà từng là ước mơ suốt nhiều năm, nay lại thường xuyên vắng bóng người. “Có nhà rồi mà chẳng mấy khi được ở. Nếu không đi làm thì lấy gì mà trả nợ?”, chị Tám bộc bạch.

Chi phí xây nhà cao, vốn đối ứng thành “nút thắt”

Theo đồng chí Chu Phương Thanh, Phó chủ tịch UBND xã Hòa An, tỉnh Cao Bằng, vốn đối ứng là một trong những “nút thắt” khiến nhiều hộ dân e ngại khi đăng ký tham gia chương trình. Điều kiện địa hình miền núi làm chi phí vận chuyển vật liệu tăng gấp nhiều lần. “Gạch ở vùng xuôi giá chỉ khoảng 7.000 đồng/viên, nhưng khi đưa lên vùng cao có thể đội lên 21.000 đồng/viên. Xi măng, cát... cũng phải cộng thêm phí vận chuyển gần 1,2 triệu đồng mỗi mét khối. Với mức giá như vậy, khoản hỗ trợ của Nhà nước tuy rất ý nghĩa nhưng khó đáp ứng đủ chi phí thực tế trong triển khai xây dựng một căn nhà với tiêu chí “3 cứng”, đồng chí Chu Phương Thanh chia sẻ.

Ở một số địa phương, do không có nguồn thu ổn định, nếu muốn xây nhà, người dân chấp nhận vay nóng, vay lãi suất cao để đủ tiền đối ứng, dẫn đến hệ lụy tài chính kéo dài. Có những trường hợp buộc phải bán đi tài sản quý giá duy nhất trong nhà như trâu, bò-vốn là tư liệu sản xuất để dựng nhà. Vì thế, khi có nhà mới để ở thì người dân lại mất sinh kế. Đồng chí Nông Quốc Hùng, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Cao Bằng nhìn nhận: “Kinh phí hỗ trợ hiện mới chỉ đáp ứng khoảng 50-70% chi phí xây dựng một căn nhà, trong khi phần lớn hộ thuộc diện hỗ trợ đều là hộ nghèo, cận nghèo, không đủ khả năng đối ứng. Mặt khác, một số hộ có tâm lý trông chờ vào Nhà nước, chưa có quyết tâm mạnh mẽ để vươn lên tự lực thoát nghèo”.

Loay hoay tìm kế sinh nhai để trả nợ

Có nhà mới nhưng nỗi lo trả nợ vẫn ngày ngày đeo bám cuộc sống của không ít người dân. Trong nhiều trường hợp, khoản vay đối ứng còn trở thành lý do khiến người dân phải rời nhà đi làm thuê xa, bỏ lại mái ấm mà mình từng ao ước suốt đời.

Ông Trần Văn Đạo ở xóm Làng Đèn, xã Tràng Xá, tỉnh Thái Nguyên, một người dân có hoàn cảnh khó khăn đã tự mình xây nhà để tiết kiệm chi phí. Từ đào móng, xây tường đến lợp mái, ông đều tự tay làm. Căn nhà của ông tuy đơn sơ nhưng đầy đủ mái tôn, nền lát gạch, tường vững chãi. Dù vậy, khoản nợ gần 50 triệu đồng vẫn khiến vợ chồng ông Đạo phải bươn chải. Vợ ông đi làm thuê rửa bát, nhặt rau ở quán ăn; còn ông thì làm phụ hồ, bốc vác bất kể ngày đêm. “Chỉ cần có việc là tôi làm, không nề hà gì. Miễn là có thêm đồng nào để trả nợ, cho vợ con đỡ khổ”, ông Đạo nói.

Thu nhập không ổn định, đồng công lao động thấp, việc trả nợ với khoản vay vốn đối ứng là cả hành trình đầy trăn trở. Vì thế, ông Đạo từng tính chuyện nuôi thêm gà, lợn, song lo dịch bệnh tái phát, mà vốn đầu tư ban đầu lại chưa có. Với hoàn cảnh của ông Đạo, muốn chuyển sang mô hình kinh tế nhỏ cũng gặp khó vì thiếu vốn và kỹ năng sản xuất.

Không ít hộ khác buộc phải từ chối tham gia chương trình hỗ trợ kinh phí xây nhà ở, dù rất muốn có nhà mới. Đồng chí Lý Minh Sơn, Chủ tịch UBND xã Bạch Đằng, tỉnh Cao Bằng cho biết: “Có hộ đăng ký rồi lại xin rút vì lo không kham nổi phần vốn đối ứng. Có hộ được phê duyệt rồi nhưng đến khi bắt tay vào xây thì lại chùn bước vì thiên tai, mất mùa. Chúng tôi rất thấu hiểu, chia sẻ khó khăn với người dân, nhưng “lực bất tòng tâm” nên đành chịu”.

Từ thực tế các địa phương có thể thấy: Hành trình xóa nhà tạm không chỉ dừng lại ở việc dựng nhà. Để mái ấm thực sự trở thành nền tảng cho cuộc sống của mỗi người dân cần gắn với chính sách hỗ trợ việc làm, tạo sinh kế, nâng cao năng lực sản xuất. Từ đó giúp người dân có thể tự chủ về kinh tế, nếu không, khoản vốn đối ứng rất dễ trở thành gánh nặng, khiến niềm vui an cư bị lấn át bởi áp lực mưu sinh thường nhật.

Những căn nhà mới đã dựng lên là nền móng ban đầu, nhưng để vững chãi lâu dài, vẫn cần một hành trình bền bỉ. Điều người dân cần không chỉ là nơi che mưa nắng mà còn là một cuộc sống có công việc, có thu nhập và không phải tái nghèo. Điều đó cần sự đồng hành trách nhiệm từ chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng, cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội.

(còn nữa)

Bài và ảnh: HỒNG TRANG HÀ