Giáo trình in lậu: Rẻ mà không rẻ!

Khi “văn hóa photo” trở thành thói quen

Trao đổi với phóng viên, TS Nguyễn Phan Diệu Linh, giảng viên Bộ môn Luật sở hữu trí tuệ, Khoa Pháp luật dân sự, Trường Đại học Luật Hà Nội chia sẻ: “Việc sinh viên sử dụng giáo trình photo hiện nay đã trở thành một thực trạng phổ biến, diễn ra rộng rãi ở nhiều cơ sở giáo dục trên cả nước. Đây gần như là một “thói quen ngầm” trong cộng đồng sinh viên. Các em thường truyền tai nhau địa điểm in ấn, tìm bản photo thay vì mua sách gốc”.

Thực tế, nếu dạo quanh những khu vực như ngõ 43 Nguyễn Phong Sắc (phường Dịch Vọng Hậu, quận Cầu Giấy), gần Học viện Báo chí và Tuyên truyền, hay ngõ 91 Nguyễn Chí Thanh (phường Láng Hạ, quận Đống Đa), khu vực phố Chùa Láng (phường Láng Thượng, quận Đống Đa) gần các Trường Đại học Luật Hà Nội, Học viện Ngoại giao, Trường Đại học Ngoại thương... không khó để thấy những cửa hàng photocopy ngang nhiên bày bán các tài liệu, giáo trình photo. Những cuốn sách ở đây được in trọn bộ, có đầy đủ bìa, mẫu mã và thông tin giống hệt sách thật. Tuy nhiên, chất lượng giấy in và đóng gáy thường rất kém, trang in mờ, in lệch, dễ nhòe mực, nhiều khi thiếu trang, sai nội dung, thậm chí là phiên bản cũ nhưng in bìa giả là bản tái bản mới nhất.

Các quán photo luôn tấp nập sinh viên đến mua giáo trình hoặc photo tài liệu.

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng sử dụng giáo trình in lậu lan rộng đó là vấn đề tài chính. Trong khi một cuốn sách gốc có giá từ 150.000 đến 300.000 đồng/quyển thì bản photo chỉ dao động quanh mức 50.000 đến 70.000 đồng/quyển. Với một học kỳ phải sử dụng từ 4 đến 6 đầu sách, việc bỏ ra trên dưới 1 triệu đồng cho tài liệu học tập là bài toán lớn đối với nhiều sinh viên.

Bên cạnh đó, do nhu cầu của đa số sinh viên hiện nay chỉ cần đến tài liệu khi sắp đến kỳ thi hoặc cần ôn luyện cấp tốc, vậy nên, việc tiếp cận sách gốc không phải lúc nào cũng dễ dàng. “Sách thật nhiều khi không có sẵn tại các nhà sách trong khu vực, hoặc chưa được nhà trường nhập về phân phối nên việc chọn mua sách photo có thể in ngay trong vài giờ là giải pháp đơn giản và tiện lợi đối với nhiều sinh viên”, TS Diệu Linh nhận định.

Tuy nhiên, nguyên nhân sâu xa và nghiêm trọng nhất của hành vi sử dụng giáo trình lậu xuất phát từ chính nhận thức còn hạn chế về quyền sở hữu trí tuệ. “Nhiều sinh viên không ý thức được rằng việc sử dụng giáo trình in lậu không chỉ là hành vi tiếp tay cho hành vi vi phạm pháp luật mà còn là sự xem nhẹ giá trị tri thức và công sức của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ”, TS Diệu Linh nhấn mạnh.

Thiệt hại không chỉ là kinh tế

Xét theo quy định tại Điều 28 Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành, hành vi sử dụng giáo trình photo không bị coi là hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, song có thể bị coi là hành vi tiếp tay cho hành vi xâm phạm đối với quyền sao chép của các cơ sở in ấn. Bởi đa phần sinh viên khi mua giáo trình photo đều ý thức được đây không phải sách gốc nhưng vẫn lựa chọn mua. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại hơn là hậu quả tác động khiến doanh thu bán sách gốc giảm mạnh. Khi đó tác giả không còn động lực sáng tạo, nhà xuất bản cũng e ngại đầu tư vào sách mới.

Về lâu dài, điều này gây ảnh hưởng đến sự đa dạng của thị trường học liệu. Không chỉ vậy, tài liệu, giáo trình photo thường không được kiểm duyệt, bảo đảm về nội dung. “Chúng tôi từng gặp nhiều trường hợp sinh viên ôn thi theo bản giáo trình được photo lại, trong đó thiếu các cập nhật mới về quy định pháp luật, nhiều nội dung bị chỉnh sửa, viết sai kiến thức. Điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến kiến thức, kết quả học tập của các em”, TS Diệu Linh cho biết.

Các tài liệu, giáo trình photo được sắp xếp theo từng môn học để bán cho sinh viên.

Theo quy định tại Điều 18, Nghị định số 131/2013/NĐ-CP, pháp luật đã có khung pháp lý đủ để xử lý hành vi sao chép giáo trình trái phép. Tuy nhiên, thực tế thi hành lại gặp rất nhiều khó khăn. "Mức xử phạt hành chính từ 15 đến 35 triệu đồng chưa đủ sức răn đe. Các vụ kiện dân sự lại mất thời gian, công sức và tiền bạc, trong khi việc xử lý hình sự chỉ áp dụng cho những hành vi vi phạm ở quy mô lớn. Hơn nữa, các cửa hàng photo thường hoạt động lén lút, nhỏ lẻ nên rất khó để cơ quan chức năng giám sát và thu thập chứng cứ.

Muốn giải quyết triệt để tình trạng này, các cơ sở đào tạo cần tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức về quyền sở hữu trí tuệ cho sinh viên. Đồng thời thúc đẩy phát triển thư viện số, tạo điều kiện cho sinh viên được tiếp cận các giáo trình, tài liệu học tập chính thống”.

Bài và ảnh: VÂN HÀ