“Sắc Việt” - hành trình người trẻ làm mới di sản bằng công nghệ AR

Theo chân nhóm sinh viên đến buổi trao đổi với Ban lãnh đạo Nhà hát Múa rối Việt Nam nhằm xin hỗ trợ trưng bày và cố vấn chuyên môn, chúng tôi thấy rõ hành trình nhiều nỗ lực phía sau dự án “Sắc Việt” của các bạn. Chỉ trong hơn hai tháng, với vỏn vẹn 5 thành viên, nhóm sinh viên đã hoàn thiện bộ sản phẩm tranh gỗ 3D tích hợp công nghệ AR, tái hiện 8 loại hình diễn xướng nghệ thuật đặc trưng của ba miền Việt Nam, gồm: Múa rối nước, chèo, tuồng, dân ca quan họ, cải lương, nhã nhạc cung đình Huế, chầu văn và đờn ca tài tử.

Đánh giá về dự án, Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Tiến Dũng, Giám đốc Nhà hát Múa rối Việt Nam chia sẻ: “Trước hết, tôi rất xúc động khi cầm trên tay sản phẩm của các bạn, bởi nó gợi nhớ ký ức tuổi thơ với những món đồ chơi thủ công giản dị. Tôi đánh giá cao ý tưởng sáng tạo này vì nó cho thấy sự dũng cảm của người trẻ khi đưa công nghệ vào không gian văn hóa vốn giàu giá trị bản sắc, qua đó giúp múa rối và các loại hình diễn xướng truyền thống đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là khán giả trẻ”.

Ít ai biết rằng, “Sắc Việt” khởi nguồn từ những trải nghiệm rất đời thường của các bạn sinh viên: Những buổi đi xem, những lần tò mò tìm hiểu các loại hình diễn xướng dân tộc. Sự hứng thú ban đầu dần nhường chỗ cho một nỗi trăn trở, khi họ nhận ra rằng những giá trị ấy đang ngày càng mờ nhạt trong đời sống đương đại, đặc biệt với người trẻ. Từ đó, nhóm đã lựa chọn công nghệ, một thứ ngôn ngữ quen thuộc của thế hệ mình để làm mới cách kể và kéo di sản lại gần hơn với công chúng.

Theo bạn Nguyễn Thị Mai, Trưởng nhóm dự án, toàn bộ trải nghiệm AR của “Sắc Việt” được các thành viên tự xây dựng thay vì thuê bên ngoài, từ luồng trải nghiệm, hình ảnh đến concept kể chuyện, với mong muốn để di sản “bật sống” đúng tinh thần nhóm theo đuổi. Phần kỹ thuật cốt lõi của AR được nhóm phối hợp cùng một đàn anh có kinh nghiệm, liên tục thử nghiệm và hoàn thiện để sản phẩm đạt độ ổn định.

“Nhiều loại hình như tuồng, chèo hay nhã nhạc cung đình Huế thường bị cho là “kén người xem”, không phải vì chúng thiếu hấp dẫn, mà bởi khoảng cách giữa sân khấu truyền thống và nhịp sống hiện đại đôi khi quá xa. Người trẻ hôm nay quen với nhịp sống nhanh, hình ảnh sống động và nội dung ngắn gọn, nên việc dành hàng giờ để theo dõi một tiết mục truyền thống là điều không dễ. Chính vì vậy, AR là cách để chúng em thu hẹp khoảng cách ấy một cách tự nhiên nhất”, Nguyễn Mai cho biết thêm.

Là một dự án tốt nghiệp nhưng đồng thời hướng tới mô hình kinh doanh văn hóa, nhóm sinh viên sớm phải đối diện với bài toán khó nhất là cân bằng giữa giá trị thương mại và việc gìn giữ tinh thần nguyên bản của nghệ thuật truyền thống. Theo nhóm, sự cân bằng ấy không phải là lựa chọn một trong hai, mà là để hai yếu tố cùng tồn tại và bổ trợ cho nhau: Di sản là linh hồn, còn công nghệ AR, chất liệu gỗ hay cách kể chuyện chỉ là “đôi cánh” giúp giá trị ấy được lan tỏa.

May mắn thay, trong suốt quá trình phát triển sản phẩm, nhóm không đi một mình trên hành trình tìm cách làm mới di sản. Để bảo đảm mỗi tác phẩm giữ đúng tinh thần của từng loại hình, ngay từ những ngày đầu, nhóm đã tìm đến sự đồng hành của chị Hồ Phương Thảo, nhà nghiên cứu nghệ thuật diễn xướng, đồng thời cũng là tác giả cuốn sách “Gánh hát lưu diễn muôn phương”, giúp định hướng nội dung và mạch kể văn hóa. Trên nền tảng ấy, các thành viên chủ động đi xem biểu diễn, đọc và nghiên cứu tư liệu để “thấm” ngôn ngữ sân khấu của tuồng, chèo, múa rối nước, quan họ.

Đặc biệt, đối với sản phẩm múa rối nước, nhóm nhận được sự cố vấn trực tiếp của Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Tiến Dũng, giúp các chuyển động AR của múa rối nước đạt độ chính xác và sức sống cần thiết. Xuyên suốt hành trình ấy, còn có sự đồng hành bền bỉ của cô Cung Thị Ánh Ngọc, giảng viên bộ môn Quản trị kinh doanh - Trường đại học FPT Hà Nội. Theo cô Ngọc: “Sắc Việt cho tôi thấy rằng khi người trẻ được trao niềm tin, định hướng đúng và không bị giới hạn bởi lối cũ, các bạn hoàn toàn có thể biến di sản văn hóa thành nguồn lực sáng tạo lẫn kinh tế. Với tư duy, công nghệ và cách kể chuyện của thế hệ mình, các bạn không chỉ tiếp nhận mà còn làm mới di sản, thổi vào đó sức sống đương đại và đưa văn hóa đi xa hơn”.

Dấu mốc đáng nhớ nhất của “Sắc Việt” là khoảnh khắc ứng dụng AR chính thức được hệ thống phê duyệt. Sau những ngày chờ đợi trong thấp thỏm, thông báo từ App Store khiến cả nhóm vỡ òa, bởi từ đây sản phẩm không còn là ý tưởng hay bản mẫu, mà đã có thể vận hành và kể câu chuyện văn hóa bằng chuyển động, âm thanh. Cũng từ thời điểm ấy, “Sắc Việt” được mang ra trưng bày để công chúng trực tiếp trải nghiệm. Những ánh mắt bất ngờ khi quét AR từ tranh 3D và thấy múa rối nước hiện lên trên màn hình điện thoại chính là lời khẳng định rằng hơn hai tháng làm việc hết tốc lực là hoàn toàn xứng đáng.

Công nghệ không thể khiến người trẻ yêu di sản văn hóa ngay lập tức, nhưng có thể tạo nên một cú chạm đầu tiên đủ để khơi gợi tò mò. Từ tò mò đến tìm hiểu, rồi hiểu và yêu, đó là hành trình mà “Sắc Việt” hướng tới. Khi một bức tranh biết cất tiếng, một chuyển động sân khấu hiện lên trong không gian ảo, biết đâu người xem sẽ muốn bước ra khỏi màn hình để chạm vào sân khấu thật. Với nhóm thực hiện, di sản không chỉ thuộc về quá khứ mà thuộc về chính chúng ta hôm nay; bảo tồn không phải là giữ nguyên, mà là làm cho di sản có lý do để tiếp tục sống./.