Chia sẻ tin giả - Ngộ nhận hay vô trách nhiệm công dân?

Tin giả - hiểm họa thật

Ngày nay, mạng xã hội đã trở thành một phần không gian sống với tính chất hai mặt rõ ràng, cả mặt tích cực và mặt tiêu cực. Hòa mình vào không gian mạng là nhu cầu tất yếu của mỗi con người, song làm chủ hành vi của bản thân trên không gian mạng lại là một thách thức không hề nhỏ đối với mỗi cá nhân. Trong đó, tin giả chính là một hiểm họa khôn lường, có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho người dùng tin và xa hơn là nguy cơ đối với sự ổn định, an ninh, hòa bình của quốc gia, dân tộc. Do đó, chủ động, tích cực phòng, chống tác hại của “fakenews” không chỉ là biện pháp tự bảo vệ, mà còn là trách nhiệm của mọi công dân.

Năm 2023, Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) - Mỹ công bố kết quả nghiên cứu cho thấy: “So với tin thật, tin giả lan truyền nhanh hơn đến 6 lần”. Cùng năm, UNESCO cũng đưa ra cảnh báo: “Tin giả lan nhanh gấp 6 lần tin thật và để lại hậu quả lâu dài về chính trị, kinh tế, xã hội”. Một nghiên cứu khác của Viện Báo chí Quốc tế (IPI) cho thấy: “75% tin giả trên mạng xã hội được chia sẻ lại mà người dùng không kiểm chứng, tạo thành vòng xoáy độc hại trong môi trường truyền thông toàn cầu”.

Nhận thức rõ mức độ nguy hại của tin giả, nhiều nước trên thế giới đã chủ động đưa ra các giải pháp phòng ngừa, ngăn chặn. Cụ thể như ở Đức, nước này đã xem xét dự luật xử phạt hành chính, có điều khoản xử phạt lên đến 50 triệu euro đối với các công ty công nghệ, mạng xã hội chậm chạp trong việc xử lý tin giả, kích động và tin bôi nhọ, phỉ báng. Hay ở khu vực Đông Nam Á, một số nước như Singapore, Indonesia, Malaysia... đã ban hành các đạo luật về chống tin giả.

Tại Việt Nam, tác động nghiêm trọng của tin giả đã được ghi nhận rõ rệt, điển hình như thời kỳ dịch bệnh Covid-19 bùng phát, hàng loạt thông tin bịa đặt, sai sự thật về “thuốc đặc trị”, “ổ dịch chưa được công bố”, “sự thật về Covid-19”... đã lan truyền với tốc độ chóng mặt, gây hoang mang dư luận và cản trở công tác phòng, chống dịch của các lực lượng chức năng. Tiếp nữa, trong các vấn đề về chủ quyền biển đảo cũng có rất nhiều luận điệu xuyên tạc, méo mó, gây ảnh hưởng đến nhận thức của người dân về đường lối đối ngoại và chính sách quốc phòng của Đảng và Nhà nước ta.

Đặc biệt, gần đây, khi toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta tự hào, phấn khởi tổ chức đại Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19-8-1945/19-8-2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2-9-1945/2-9-2025), trên không gian mạng, các tài khoản phản động đã rêu rao đó là sự “phô trương”, “hình thức”, “lãng phí”... Cùng với đó là vô số tin, bài bôi nhọ lãnh đạo, hạ thấp uy tín của cơ quan, đơn vị, làm giảm niềm tin của nhân dân vào hệ thống chính trị...

Trên thực tế, mặc dù nước ta chưa có Luật Chống tin giả, nhưng những nội dung liên quan tới tin giả đã được nhắc tới trong một số bộ luật, văn bản quy phạm pháp luật, điển hình là Luật An ninh mạng năm 2018 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tuy nhiên, vấn đề “then chốt của then chốt”, đóng vai trò quyết định trong hạn chế, ngăn chặn sự lan truyền của tin giả, đó là ý thức cảnh giác và trách nhiệm của người dùng tin.

Thiếu tướng, PGS, TS Nguyễn Văn Sáu, Phó viện trưởng Viện Chiến lược và Lịch sử quốc phòng Việt Nam, cho rằng: “Tin giả là con dao hai lưỡi, nó vừa đe dọa an ninh tư tưởng, vừa phá hoại môi trường truyền thông lành mạnh. Nếu công dân không nâng cao sức đề kháng trước thông tin giả, bất kỳ ai cũng có thể trở thành công cụ tiếp tay.”

Ngộ nhận hay vô trách nhiệm?

Tin giả trên không gian mạng thường có tiêu đề giật gân; nội dung đề cập đến những vấn đề nóng mà dư luận quan tâm; thông tin mập mờ, không có nguồn gốc rõ ràng... nên dễ kích động, gây sự tò mò, thậm chí là có thể thỏa mãn những cảm xúc nhất thời của người dùng tin, làm cho một bộ phận công chúng vội vàng bày tỏ thái độ đồng tình, ủng hộ, thậm chí là chia sẻ, phát tán mà không xác minh.

Cần nhớ rằng, trong kỷ nguyên số, mỗi công dân là một “tòa soạn thu nhỏ”, chỉ một cú click chuột cũng có thể đưa thông tin sai lệch đến hàng nghìn, thậm chí hàng triệu người, làm ảnh hưởng ở nhiều cấp độ khác nhau đến uy tín, danh dự của các tổ chức, cá nhân; ảnh hưởng đến an ninh, chính trị và gây thiệt hại về kinh tế...

Khi bị chất vấn vì chia sẻ tin giả, nhiều người biện minh: “Tôi chỉ thấy hay nên chia sẻ, đâu ngờ nó sai”. Đây là ngộ nhận phổ biến, phản ánh lỗ hổng về nhận thức thông tin. Không ít trường hợp cố ý chia sẻ tin giả để trục lợi cá nhân hoặc phục vụ mục đích chống phá. Đây không còn là ngộ nhận mà là hành vi vô trách nhiệm, cố tình vi phạm pháp luật. Điển hình như vụ việc được Cổng Thông tin Công an tỉnh Quảng Trị đưa tin ngày 23-1-2025. Sự việc diễn ra tại Cảng hàng không Đồng Hới khi một thanh niên có tên N.T.T.N (sinh năm 2002, trú tại phường 10, quận 11, TP Hồ Chí Minh) thực hiện hành vi chia sẻ video với nội dung sai sự thật: “Xuyên không vào thế giới khác không có ai”, “Tôi không chắc ở đây có an toàn cho mình không”, “Tôi đang cố gắng tìm kiếm thức ăn và nước uống sau nhiều ngày bị mắc kẹt”... đã có nhiều bình luận mang tính chất suy đoán, tiêu cực, gây hoang mang dư luận. Tại cơ quan Công an, N.T.T.N thừa nhận toàn bộ hành vi quay video có lời thoại, tiêu đề sai sự thật về các hoạt động tại Cảng hàng không Đồng Hới để đăng tải lên các nền tảng Tiktok, Facebook, Youtube nhằm mục đích tăng tương tác “câu like, câu view”.

Bàn về vấn đề nêu trên, PGS, TS Trần Quang Diệu, Vụ trưởng, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, phân tích: Sự phát triển của văn hóa ứng xử trên không gian mạng tại Việt Nam đang thiếu đi tính đồng bộ, dẫn đến những thách thức trong việc định hình bản sắc văn hóa số quốc gia. Khi một bộ phận người dùng chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng số cơ bản và ý thức trách nhiệm công dân số, họ dễ dàng bị cuốn theo hiệu ứng đám đông, dẫn đến hành vi lan truyền tin giả hoặc làn truyền thông tin sai lệch mà không xác minh. Sự thiếu hụt năng lực số toàn diện này tạo ra một "khoảng cách số" nguy hiểm, đặc biệt ở các khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa và người lớn tuổi. Hành vi này không chỉ mâu thuẫn với các giá trị văn hóa Việt truyền thống, mà còn gây ra những hậu quả nghiêm trọng về mặt pháp lý và làm xói mòn niềm tin số trong xã hội.

Tất nhiên, chia sẻ tin giả dù là do thiếu hiểu biết hay có chủ đích đều bị xử lý theo quy định của pháp luật, đúng với tinh thần “không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ”. Cụ thể, theo Khoản 1, Điều 8, Luật An ninh mạng đã quy định các hành vi bị nghiêm cấm về an ninh mạng, trong đó có: “Thông tin sai sự thật gây hoang mang trong nhân dân, gây thiệt hại cho hoạt động kinh tế - xã hội, gây khó khăn cho hoạt động của cơ quan nhà nước hoặc người thi hành công vụ, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác”.

Công dân số - “hàng rào thép” bảo vệ xã hội

Trong bối cảnh tin giả đã và đang trở thành vấn nạn của toàn cầu, tác động đến tất cả các lĩnh vực trong đời sống xã hội với tính chất, mức độ khác nhau, để nâng cao hiệu quả phòng, chống, ngăn chặn, hạn chế ảnh hưởng của “làn sóng” thông tin độc hại, không chỉ đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của các tổ chức, mà điều quan trọng nhất là phải khơi dậy, phát huy cao độ trách nhiệm của từng cá nhân, thực hiện mỗi người dân là một công dân số - một “mắt xích” tạo nên “hàng rào thép” bảo vệ bản thân, gia đình và xã hội. Đây là điều đã được ông Michael Anti, chuyên gia truyền thông độc lập (Trung Quốc), nhấn mạnh: “Trong xã hội hiện đại, công dân có nghĩa vụ như một người gác cổng thông tin. Nếu mỗi người không tự lọc tin giả, thì không một bộ luật nào đủ sức cứu không gian mạng”. Để thực hiện tốt vấn đề này, cần triển khai đồng bộ, toàn diện nhiều giải pháp, từ công tác giáo dục chính trị, tư tưởng; cơ chế chính sách và xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp lý..., trọng tâm là:

Tuyên truyền, giáo dục, trang bị kỹ năng số và tư duy phản biện thông tin cho nhân dân. Theo đó, mỗi công dân cần phải có những kỹ năng sinh tồn cơ bản trên không gian mạng; biết cách nhận diện và đấu tranh với những thông tin xấu, độc; chỉ tiếp nhận và chia sẻ thông tin từ nguồn chính thống, như: Báo chí cách mạng, truyền hình trung ương và địa phương, cổng thông tin của các cơ quan Nhà nước...; chủ động kiểm tra chéo giữa nhiều nguồn khác nhau để xác thực tính minh bạch, chính xác của thông tin, nhất là đối với những nội dung nhạy cảm, liên quan đến chính trị, quốc phòng, an ninh...; tuyệt đối không chia sẻ những thông tin giật gân chưa rõ nguồn gốc.

Các cơ quan, đơn vị, tổ chức, doanh nghiệp, ban ngành, đoàn thể... cần chủ động xây dựng văn hóa số, đạo đức số cho cán bộ, đảng viên và quần chúng thuộc quyền dựa trên nguyên tắc: “Nghe, nhìn có chọn lọc - bình luận có văn hóa - đăng tải có trách nhiệm - chia sẻ có cân nhắc”; thay vì tương tác với những thông tin xấu, độc, mỗi người, mỗi ngày hãy chia sẻ cho nhau một tin tốt để góp phần xây dựng không gian mạng trong sạch, an toàn hơn.

Phát huy tốt vai trò của báo chí và cơ quan ngôn luận trong cung cấp thông tin, định hướng dư luận, kịp thời “dập tắt” hiệu ứng lan truyền của thông tin xấu độc từ sớm, từ xa, không để bị động, bất ngờ. Cùng với đó, phải quy rõ trách nhiệm, xử lý nghiêm minh đối với những trường hợp phát tán thông tin sai sự thật để tạo tính răn đe. Cần quan tâm xây dựng đội ngũ chuyên trách; tăng cường ứng dụng các giải pháp kỹ thuật tiên tiến; đồng thời, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện và thực thi hiệu quả hệ thống pháp luật về phòng, chống tin giả.

Ngày nay, cuộc chiến chống tin giả không chỉ là nhiệm vụ của riêng một tổ chức, cá nhân nào mà đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị; đồng thời, là thước đo văn hóa công dân số. Mỗi cá nhân cần nhận thức sâu sắc rằng: Chia sẻ tin giả là hành vi nguy hại không kém gì tạo ra tin giả và đấu tranh với tin giả phải là hành động tự giác của mỗi công dân - những “chiến sĩ” trên mặt trận tư tưởng trong kỷ nguyên số. Khi từng người biết tự kiểm chứng, tự “miễn dịch” trước thông tin độc hại, xã hội mới xây dựng được môi trường truyền thông minh bạch, đáng tin cậy và vững vàng trước mọi thủ đoạn, xuyên tạc, chống phá của các thế lực thù địch, phản động, cơ hội chính trị.