“Giữ lửa” Pà Thẻn trên đất Tuyên Quang

Người Pà Thẻn sinh sống chủ yếu tại các huyện Bắc Quang, Quang Bình (Hà Giang), huyện Lâm Bình, Chiêm Hóa (Tuyên Quang), với tổng dân số khoảng hơn 8.200 người. Trong đời sống tinh thần của họ, ngọn lửa mang ý nghĩa thiêng liêng, là biểu tượng của sự sống, ấm no và hạnh phúc, không thể thiếu trong sinh hoạt thường nhật cũng như nghi lễ tín ngưỡng.

Các thanh niên người Pà Thẻn nhảy chân trần vào đống lửa bập bùng trong nghi lễ truyền thống.

Một trong những lễ thức quan trọng thể hiện quan niệm đó là lễ nhảy lửa, được tổ chức nhằm tạ ơn thần linh đã phù hộ cho mùa màng bội thu, cuộc sống yên bình, dân làng mạnh khỏe, tránh được ốm đau, bệnh tật. Không chỉ là nghi lễ mang đậm sắc thái tâm linh, lễ nhảy lửa còn góp phần giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống dân tộc, nuôi dưỡng tinh thần gắn kết cộng đồng; điều đã trở thành cốt lõi trong bản sắc văn hóa của người Pà Thẻn từ bao đời nay.

Nghệ nhân người Pà Thẻn đang thực hiện nghi thức lễ nhảy lửa.

Tại Bắc Quang, người Pà Thẻn tập trung ở xã Tân Lập. Nơi đây vẫn gìn giữ nghề dệt thổ cẩm, các nghi lễ truyền thống như lễ cầu mùa, lễ kéo chày và đặc biệt là lễ hội nhảy lửa thường diễn ra từ ngày 16-10 (âm lịch) đến rằm tháng Giêng năm sau.

Ông Hoàng Ngọc Bình, Phó chủ tịch UBND xã Tân Lập, chia sẻ: “Bảo tồn văn hóa Pà Thẻn là nhiệm vụ trọng tâm của xã. Chúng tôi đang xây dựng Làng văn hóa du lịch tiêu biểu và hợp tác với Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia để phục dựng, truyền dạy các giá trị văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ”.

Lễ hội nhảy lửa huyện Lâm Bình thu hút người dân và du khách.

Nghệ nhân Liều Văn Họ, người gắn bó cả đời với lễ hội nhảy lửa, xúc động nói: “Là người con Pà Thẻn, tôi nhận thức rõ trách nhiệm truyền dạy và giữ gìn văn hóa dân tộc, đó cũng là giữ lấy cội nguồn của chính mình”.

Với hơn 5.500 người Pà Thẻn sinh sống, văn hóa dân tộc đã thấm đẫm trong đời sống thường ngày của người dân Quang Bình từ làn điệu dân ca, nghề thêu dệt đến các nghi lễ truyền thống như nhảy lửa, kéo chày, lễ cưới. Huyện xác định văn hóa là sợi dây gắn kết cộng đồng, đồng thời phát triển các sản phẩm thủ công phục vụ du lịch, hướng đến bảo tồn di sản gắn với tạo sinh kế bền vững.

Còn tại huyện Lâm Bình, những mô hình homestay Pà Thẻn không chỉ là nơi lưu trú, mà là không gian văn hóa sống động. Du khách được trải nghiệm mặc trang phục dân tộc, chế biến món ăn truyền thống, học thêu dệt và thậm chí tham gia trải nghiệm lễ hội nhảy lửa.

Lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn ở xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lần đầu dự lễ hội nhảy lửa tại Lâm Bình, anh Nguyễn Trường Huy, du khách đến từ Hà Nội bày tỏ: “Tôi choáng ngợp trước sự kỳ bí, mạnh mẽ của điệu nhảy. Trải nghiệm này khiến tôi hiểu và thêm trân trọng giá trị văn hóa Pà Thẻn”.

Năm 2023, lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn ở xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình tiếp tục được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia lần thứ hai.

Các cô gái dân tộc Pà Thẻn duyên dáng trong trang phục truyền thống của dân tộc.

Việc sáp nhập Hà Giang cũ và Tuyên Quang cũ để hình thành tỉnh Tuyên Quang mới không chỉ là thay đổi địa giới hành chính, mà còn mở ra cơ hội bảo tồn văn hóa một cách đồng bộ và bền vững. Văn hóa Pà Thẻn là minh chứng sinh động cho sự giao thoa hài hòa giữa các cộng đồng dân tộc, giữa truyền thống và hiện đại.

Trong dòng chảy hội nhập và chuyển đổi số, gìn giữ văn hóa không chỉ là lưu giữ quá khứ, mà còn là cách để truyền thống soi đường cho tương lai. Trên đất Tuyên Quang hôm nay, ngọn lửa Pà Thẻn vẫn cháy, thắp sáng bản sắc, khơi dậy niềm tin và khát vọng vươn lên giữa đại ngàn.

Bài ảnh: HÀ LINH