Nữ Thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản và những kỳ vọng trong giai đoạn mới

Sự kiện này diễn ra sau khi Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền đạt được thỏa thuận thành lập liên minh với Đảng Đổi mới Nhật Bản (Nippon Ishin no Kai), giúp khôi phục thế đa số trong Quốc hội. Với 231/465 ghế tại Hạ viện và 120/248 ghế tại Thượng viện, liên minh mới tạo nền tảng vững chắc cho chính phủ của bà Takaichi bắt đầu cầm quyền trong bối cảnh chính trị Nhật Bản nhiều biến động.

Liên minh cầm quyền thiên hữu mới tại Nhật Bản

Bà Takaichi kế nhiệm Thủ tướng Shigeru Ishiba, người tuyên bố từ chức ngày 7 tháng 9 sau những căng thẳng trong nội bộ đảng. Bà là người phụ nữ thứ hai trong lịch sử LDP giữ vị trí lãnh đạo kể từ khi đảng được thành lập năm 1955, song là người đầu tiên bước lên cương vị Thủ tướng.

Liên minh truyền thống giữa LDP và Đảng Komeito đã sụp đổ đầu tháng 10. Trong bối cảnh đó, Komeito, một đảng trung hữu theo đuổi chủ nghĩa hòa bình, từ chối ủng hộ bà Takaichi trong cuộc bỏ phiếu phê chuẩn ngày 15/10. Sự rạn nứt này khiến LDP buộc phải tìm kiếm đối tác mới.

Thỏa thuận với Đảng Ishin thể hiện sự dịch chuyển rõ rệt về mặt tư tưởng của LDP. Sự kết hợp giữa hai lực lượng bảo thủ đã định hình một chính phủ thiên hữu hơn so với các tiền nhiệm, phản ánh xu hướng cứng rắn hơn trong nhiều vấn đề, từ an ninh quốc phòng đến nhập cư và cải cách xã hội.

Theo Vladimir Nelidov, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Hàn Quốc và Mông Cổ (MGIMO), việc LDP chọn Ishin thay vì Komeito phản ánh sự tái định hình phe bảo thủ tại Nhật Bản. Chính phủ mới sẽ có xu hướng “quyết đoán và cứng rắn hơn”, đặc biệt trong các vấn đề an ninh và cải cách hành chính.

Trong khi đó, Viktor Kuzminkov (IMEMO, Viện Hàn lâm Khoa học Nga) cho rằng liên minh này có thể duy trì ổn định từ 6 tháng đến một năm nếu đạt được sự tin tưởng lẫn nhau.

Đảng Ishin đã đặt ra điều kiện rõ ràng: LDP phải chấm dứt nhận tài trợ từ các tập đoàn lớn, nhằm tránh tái diễn bê bối chính trị. Nếu tân Thủ tướng Sanae Takaichi đáp ứng yêu cầu này, liên minh có thể củng cố tính chính danh và thu hút thêm sự ủng hộ của cử tri độc lập, nhóm ngày càng quan trọng trong chính trị Nhật Bản.

Tiếp nối di sản của cố Thủ tướng Abe?

Bà Takaichi từng là người thân cận của cố Thủ tướng Shinzo Abe, người đã ủng hộ mạnh mẽ sự nghiệp chính trị của bà trước khi bị ám sát năm 2022. Chính vì thế, giới quan sát xem tân Thủ tướng Sanae Takaichi là người kế thừa di sản của cố Thủ tướng Shinzo Abe, tiếp nối đường lối “chủ nghĩa hiện thực chiến lược”, kết hợp giữa tăng cường quốc phòng, củng cố liên minh với Mỹ và khôi phục vị thế quốc tế của Nhật Bản.

Về đối nội, bà Takaichi nổi tiếng với quan điểm nghiêm ngặt về nhập cư, phản đối việc nới lỏng quá mức chính sách lao động nước ngoài, đồng thời ủng hộ tăng cường vai trò của phụ nữ trong các lĩnh vực khoa học-công nghệ thay vì các chính sách phúc lợi mở rộng. Bà chủ trương duy trì kỷ luật ngân sách, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, song cũng nhấn mạnh “tự lực quốc gia” thay vì phụ thuộc vào đầu tư nước ngoài.

Chính phủ Takaichi đối mặt với nhiều bài toán đồng thời: khôi phục niềm tin công chúng sau bê bối chính trị, kích thích tăng trưởng trong bối cảnh già hóa dân số, đồng thời duy trì vị thế quốc tế trước cạnh tranh địa chính trị.

Trên phương diện kinh tế, bà Takaichi dự kiến tiếp tục chính sách “chủ nghĩa tư bản mới”, cải cách cơ cấu, khuyến khích đổi mới, nhưng cũng thận trọng với chi tiêu công. Vấn đề lạm phát và tăng lãi suất của Ngân hàng Trung ương Nhật (BOJ) sẽ là phép thử đầu tiên đối với năng lực điều hành của bà.

Về xã hội, bà Takaichi cam kết tăng vai trò của phụ nữ trong lực lượng lao động và thúc đẩy “công bằng năng lực” thay vì chỉ tiêu giới tính. Tuy nhiên, quan điểm bảo thủ của bà về các vấn đề như hôn nhân đồng giới hay cải cách giáo dục có thể gây tranh cãi, nhất là trong giới trẻ đô thị.

Trên bình diện chính trị, việc một phụ nữ lên nắm quyền ở Nhật Bản có thể mang tính biểu tượng sâu sắc, tạo động lực cho tiến trình bình đẳng giới. Song, giới phân tích lưu ý rằng năng lực lãnh đạo của tân Thủ tướng Sanae Takaichi sẽ được đánh giá không chỉ qua tính biểu tượng, mà qua hiệu quả thực thi chính sách và khả năng duy trì ổn định liên minh.

Chính sách đối ngoại sẽ linh hoạt hơn?

Trên phương diện đối ngoại, bà Takaichi được đánh giá sẽ duy trì quỹ đạo hiện có của Nhật Bản, gắn bó chặt chẽ với phương Tây, đặc biệt là Mỹ, trong khi tiếp tục tìm cách cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga.

Quan hệ với Nga khó có thể được cải thiện. Dù vậy, các chuyên gia nhận định Tokyo vẫn sẽ duy trì một mức hợp tác hạn chế với Nga trong các lĩnh vực văn hóa, giáo dục và năng lượng, nhằm tránh làm tổn hại lợi ích quốc gia.

Với Trung Quốc, chính quyền bà Takaichi nhiều khả năng áp dụng lập trường cứng rắn hơn, tăng cường năng lực răn đe và củng cố liên minh an ninh với các nước trong khu vực. Đó là một phần trong chiến lược “an ninh đa tầng”, mà theo giới phân tích, Nhật Bản đang nỗ lực xây dựng cùng Hàn Quốc, Philippines, Úc và NATO.

Liên minh ba bên Seoul-Washington-Tokyo sẽ là trọng tâm trong chính sách đối ngoại của Takaichi. Bà dự kiến thúc đẩy các dự án quốc phòng chung, hợp tác chia sẻ thông tin tình báo và mở rộng vai trò của Nhật trong cấu trúc an ninh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Đồng thời, Tokyo sẽ đẩy mạnh hợp tác kinh tế-công nghệ với châu Âu, đặc biệt trong lĩnh vực bán dẫn và năng lượng sạch, để giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc.

Đối với Mỹ, định hướng chiến lược của Nhật Bản sẽ không thay đổi. Mặc dù chính quyền của Tổng thống Donald Trump được đánh giá là khó đoán, Washington nhìn nhận bà Takaichi như một đối tác đáng tin cậy và kiên định, người có thể đảm bảo Nhật Bản duy trì lập trường cứng rắn trong các vấn đề khu vực. Do đó, quan hệ Tokyo-Washington được dự báo sẽ tiếp tục phát triển ổn định, ít có khả năng thay đổi trong ngắn hạn.