Cần chiến lược phòng chống rủi ro trước thiên tai ngày càng cực đoan

Đặt trong bối cảnh tổng thể

Chỉ trong vài năm gần đây; nhiều địa phương từ miền Bắc, miền Trung đến miền Nam liên tục hứng chịu mưa cực đoan dồn dập, lũ lên nhanh và rút chậm khiến đời sống người dân đảo
lộn và thiệt hại ngày càng nghiêm trọng.

Đặc biệt từ đầu năm 2025 đến nay, tình trạng “lũ chồng lũ” đã liên tiếp xảy ra ở các đô thị lớn tại Thái Nguyên, Bắc Ninh, TP. Huế, TP. Đà Nẵng,...

Vừa qua, đoàn công tác của Bộ Nông nghiệp và Môi trường do Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp dẫn đầu đã có buổi làm việc với tỉnh Thái Nguyên nhằm bàn giải pháp phòng, chống ngập lụt.

Tại buổi làm việc, tỉnh Thái Nguyên kiến nghị Trung ương xem xét, hỗ trợ triển khai các dự án cấp bách nhằm giảm thiểu rủi ro lũ lụt. Trọng tâm là dự án đầu tư, nâng cấp và hoàn thiện hệ thống công trình đê điều, phòng chống lũ lụt hai bên bờ sông Cầu đoạn qua khu vực trung tâm tỉnh.

Các hạng mục chính như Xây dựng đập Thác Huống 2; xây dựng đồng bộ đê, kè, đường giao thông mặt đê hai bên sông Cầu và suối Mo Linh; hệ thống chống ngập úng đô thị trung tâm; cầu Gia Bảy mới và trạm bơm thoát nước khu vực trung tâm.

Phát biểu tại buổi làm việc, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp nhấn mạnh, vấn đề ngập lụt của Thái Nguyên chỉ có thể giải quyết khi được đặt trong tổng thể các tỉnh thuộc lưu vực sông Cầu.

Mọi giải pháp công trình cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Việc xây đê quá cao có thể không giải quyết triệt để tình trạng ngập úng tại trung tâm tỉnh, ngược lại còn ảnh hưởng đến không gian đô thị và làm gia tăng nguy cơ ngập ở các địa phương hạ du.

“Phòng chống ngập lụt cho Thái Nguyên không chỉ là nhiệm vụ của một địa phương mà cần sự phối hợp liên vùng, liên ngành. Mục tiêu là hài hòa giữa phát triển đô thị, an toàn dân cư và thích ứng với biến đổi khí hậu”, Thứ trưởng Hiệp khẳng định.

Tư duy quen thuộc là xây thêm đê, đắp thêm kè để chặn nước nhưng thực tế đã chứng minh đê điều dù quan trọng nhưng không phải là “lá chắn vạn năng”.

Nếu thiếu giải pháp tổng thể từ thượng nguồn đến hạ du, từ quy hoạch dài hạn đến quản trị cộng đồng, việc chạy theo đê điều chỉ khiến rủi ro tích tụ và bùng phát mạnh hơn khi thiên tai vượt ngưỡng.

Tập trung ứng phó để giảm thiểu thiệt hại

Theo ông Nguyễn Văn Hải, Trưởng phòng Ứng phó và Khắc phục sự cố thiên tai (Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường), một trong những yếu tố ứng phó với thiên tai quan trọng nhất là nâng cao nhận thức của cộng đồng.

Bên cạnh đó, công tác dự báo, truyền thông kịp thời để cho cả hệ thống chính trị vào cuộc và người dân tham gia ứng phó từ sớm từ xa với tinh thần quyết liệt nhất sẽ giảm thiểu tối đa thiệt hại.

Một trong những nhiệm vụ trọng tâm nữa là công tác vận hành liên hồ chứa, quan tâm đến việc xả nước sớm, tính toán khoa học, chính xác để đảm bảo vừa cắt lũ, đủ dung tích đón lũ, giảm thiểu thiệt hại cho hạ du. Đồng thời dành dung tích đủ lớn để phát điện, sinh hoạt đa mục tiêu và tưới tiêu cho các mùa tiếp theo.

Nhiều ý kiến cho rằng, cần nhìn nhận rõ bản chất của lũ chồng lũ. Đây không còn là hiện tượng tự nhiên đơn lẻ mà là hệ quả tổng hợp từ mưa lớn liên tiếp do biến đổi khí hậu; độ thấm tự nhiên của mặt đất giảm mạnh vì bê tông hóa.

Hệ thống thoát lũ bị thu hẹp do san lấp, lấn sông, xây dựng dày đặc và sự điều tiết thiếu đồng bộ của các hồ chứa, công trình thủy lợi. Khi dòng chảy bị “kẹt” trên toàn hệ thống, mỗi trận mưa mới lại dồn lớp nước mưa cũ còn tồn đọng tạo thành vòng xoáy ngập úng kéo dài.

Trong điều kiện đó, đê chỉ giải quyết được một phần rất hạn chế. Nước bị giữ lại bên ngoài, tích tụ, dâng cao hơn bình thường gây áp lực lớn lên các vùng lân cận và đẩy rủi ro sang nơi khác.

Đê cao đến đâu, khi mưa vượt tần suất thiết kế hoặc khi thượng nguồn xả lũ đột ngột, nguy cơ vỡ đê hoặc tràn đê vẫn luôn hiện hữu. Lịch sử đã cho thấy các vụ vỡ đê thường gây thiệt hại lớn hơn nhiều so với xả lũ có kiểm soát.

Chính vì vậy, giải pháp bền vững để tránh lũ chồng lũ phải là một hệ thống đồng bộ, một chiến lược phòng chống rủi ro dựa trên lưu vực, ứng dụng khoa học, điều phối vùng, đầu tư hạ tầng và sự tham gia của người dân.