Lao trẻ em – mối đe dọa trong cộng đồng: Vì sao khó phát hiện, dễ bỏ sót?
Lao không chỉ là căn bệnh của người lớn, mà đang từng ngày len lỏi, đe dọa thế hệ tương lai của Việt Nam – những đứa trẻ.
Tháng 6/2025, tại Bệnh viện Phổi Trung ương và nhiều cơ sở y tế tuyến đầu, số ca mắc lao ở trẻ em có chiều hướng gia tăng, đáng lo ngại hơn khi phần lớn các trường hợp đều mắc lao thể nặng như lao đa kháng thuốc, lao kê, lao màng não… Những ca bệnh này phơi bày thực trạng đáng báo động: Lao trẻ em bị bỏ sót nhiều, trở thành “ổ dịch tiềm ẩn” trong cộng đồng.
Khó chẩn đoán – Dễ bỏ sót: Vì sao lao trẻ em là thách thức toàn cầu?
Chỉ trong một thời gian ngắn, Khoa Nhi – Bệnh viện Phổi Trung ương tiếp nhận và điều trị 4 trường hợp mắc lao điển hình ở trẻ em, độ tuổi từ 2 đến 10 tuổi, đều có các triệu chứng ban đầu dễ nhầm lẫn như ho kéo dài, sốt không rõ nguyên nhân, sụt cân, ăn kém.
Điển hình là trường hợp nhỏ tuổi nhất là bé V.A.L (2 tuổi, Hà Giang), nhập viện trong tình trạng ho kéo dài, sốt cao từng cơn, bụng chướng, ăn kém, suy dinh dưỡng nặng. Kết quả xét nghiệm cho thấy trẻ mắc lao kê, lao hạch ổ bụng có bằng chứng vi khuẩn lao kèm viêm phổi nặng.
Trường hợp thứ hai là bé M.P.L (3 tuổi, Hà Giang), sau nhiều tháng sốt dai dẳng, ho khò khè, sút cân, được chẩn đoán mắc lao toàn thể, viêm phổi nặng, lao kê, lao màng phổi, lao gan, lao lách và suy dinh dưỡng thể Marasmus.
Trường hợp nặng tiếp theo là bé T.H.D (3 tuổi, Hà Tĩnh), ban đầu được chẩn đoán cúm A, sau đó chuyển biến nặng với triệu chứng sốt kéo dài, giảm tri giác. Sau khi làm các xét nghiệm chuyên sâu, bé được xác định mắc lao màng não, phải can thiệp phẫu thuật dẫn lưu não thất.
Trẻ lớn nhất là bé M.K.H (10 tuổi, Thái Nguyên), vào viện với triệu chứng ho ra máu, sốt cao, được xác định mắc lao phổi đa kháng thuốc – thể lao khó điều trị và có nguy cơ lây lan cao.
Theo TS.BS Nguyễn Thị Hằng – Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Phổi Trung ương, việc phát hiện lao ở trẻ em gặp nhiều rào cản. Trẻ nhỏ thường chỉ có biểu hiện mờ nhạt như ho khan, sốt nhẹ, biếng ăn, sụt cân – rất dễ nhầm lẫn với các bệnh nhiễm khuẩn thông thường. Đặc biệt, việc lấy mẫu xét nghiệm tìm vi khuẩn lao ở trẻ dưới 5 tuổi là vô cùng khó khăn do trẻ không khạc đờm được, trong khi nhiều cơ sở y tế chưa được trang bị đầy đủ các kỹ thuật hỗ trợ như rửa dạ dày, hút dịch hô hấp sâu hay xét nghiệm GeneXpert.
Ngoài ra, rào cản từ chính nhận thức của gia đình cũng là nguyên nhân khiến trẻ mắc lao bị bỏ sót. Nhiều phụ huynh khi không thấy bằng chứng vi khuẩn hoặc khi trẻ chưa tiếp xúc rõ rệt với người mắc lao đã chủ quan, không chấp nhận điều trị cho con.
Hệ quả để lại vô cùng nghiêm trọng: Lao ở trẻ em nếu không được phát hiện sớm có thể gây ra những biến chứng nặng nề như bại liệt, tổn thương não, cột sống, suy giảm trí tuệ, tàn tật hoặc thậm chí tử vong. Nguy hiểm hơn, trẻ mắc lao cũng là nguồn lây âm thầm cho cộng đồng, tiềm ẩn nguy cơ bùng phát dịch.
Theo thống kê tại Bệnh viện Phổi Trung ương, mỗi năm Khoa Nhi tiếp nhận từ 250–300 ca mắc lao trẻ em, trong đó nhiều ca khi vào viện đã ở giai đoạn nặng hoặc biến chứng nguy hiểm. Trong khi đó, ước tính tại Việt Nam mỗi năm có khoảng 6.000–12.000 ca lao trẻ em mới, nhưng chỉ chưa đầy 20% được phát hiện chính thức, tức là chỉ khoảng 1.000–1.300 ca được ghi nhận. Tại Khoa Nhi – Bệnh viện Phổi Trung ương, tỷ lệ điều trị thành công ở trẻ đạt 95,5%. Tuy nhiên con số này chỉ đến với những ca được phát hiện và điều trị sớm.
Ứng dụng công nghệ, giải pháp kiểm soát lao trẻ em: Cuộc đua với thời gian
Lao trẻ em là vấn đề toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chỉ khoảng 1/3 ca lao trẻ em được phát hiện, phần lớn còn lại âm thầm tồn tại trong cộng đồng.
Tại Việt Nam, chiến lược kiểm soát lao trẻ em đang được đẩy mạnh với mô hình “2X” – kết hợp chụp X-quang và xét nghiệm GeneXpert giúp phát hiện nhanh, chính xác ngay từ cộng đồng. Các nghiên cứu cho thấy, phương pháp “2X” chủ động giúp phát hiện ca bệnh hiệu quả gấp 7 lần so với phương pháp thụ động.
Hiện nay, mạng lưới y tế phòng, chống lao của Việt Nam đã phủ sóng rộng khắp với 865 cơ sở điều trị, 406 máy GeneXpert- kỹ thuật xét nghiệm lao tiên tiến nhất hiện đã được trang bị cho các cơ sở y tế, và mạng lưới phòng chống lao tại 100% xã, phường trên toàn quốc.
Ngoài ra, Việt Nam tích cực ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong sàng lọc hình ảnh X-quang, sử dụng QR code trong quản lý, theo dõi bệnh nhân và triển khai đào tạo nâng cao năng lực cho y tế tuyến cơ sở.
Mục tiêu đến năm 2026, Việt Nam sẽ nỗ lực tăng cường tỷ lệ phát hiện lao trẻ em lên tối thiểu 50–60% và giảm thiểu tối đa tử vong và biến chứng nặng ở trẻ.
TS.BSCC Đinh Văn Lượng – Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Trưởng Ban điều hành Chương trình Chống lao Quốc gia nhấn mạnh: “Phía sau mỗi ca bệnh phát hiện là nỗ lực của cả hệ thống y tế, sự vào cuộc của từng cán bộ y tế, sự hợp tác của cộng đồng và sự quan tâm chỉ đạo từ Chính phủ. Nếu không phát hiện sớm, lao sẽ lây lan và việc phòng chống sẽ ngày càng khó khăn hơn.”
Thực tế, năm 2024, tỷ lệ phát hiện lao cộng đồng đã vượt 60%, song theo TS Lượng, để đạt mục tiêu giảm 90% số ca mắc và giảm 95% số ca tử vong vào năm 2030, Việt Nam cần nỗ lực hơn, hành động quyết liệt hơn và bền vững hơn.
Chung tay vì thế hệ tương lai
Lao trẻ em không chỉ là bài toán y tế, mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội. Việt Nam đã và đang xây dựng chiến lược kiểm soát lao với tinh thần “Không ai thất bại vì lao”, từng bước đưa công nghệ, chính sách và nguồn lực đến gần hơn với trẻ em.
Chấm dứt lao ở trẻ em – chính là mở ra tương lai khỏe mạnh cho các em, bảo vệ tương lai và sự phát triển bền vững của đất nước.
