Cả thế giới dõi theo lệnh cấm vĩnh viễn thuốc lá của New Zealand

Ngày Wellington công bố kế hoạch toàn diện, độc nhất nhằm tiến tới chấm dứt hoàn toàn thói quen hút thuốc tại nước này, các nhà nghiên cứu thuốc lá và giới chức y tế nhiều quốc gia khắp thế giới hướng ánh mắt dõi theo diễn biến tại New Zealand.

Thực tế, chính sách vừa được thông qua hôm 13/12 được đánh giá là toàn diện và triệt để tới mức nó được các chuyên gia kỳ vọng có thể là "chung cuộc" cho nỗ lực chống thuốc lá trên toàn cầu.

Gói biện pháp toàn diện

Đạo luật mới được quốc hội New Zealand ban hành cấm tất cả người sinh từ 2009 về sau mua thuốc lá dưới mọi hình thức, lệnh cấm áp dụng vĩnh viễn và không có ngoại lệ. Điều này đồng nghĩa độ tuổi mua thuốc lá hợp pháp sẽ tăng dần qua từng năm.

Theo Time, giới chức New Zealand cho biết mục tiêu của quy định mới là giảm số người hút thuốc xuống 5% vào năm 2025. Hiện nay, khoảng 8% dân số New Zealand hút thuốc. Riêng cộng đồng người Maori có tỷ lệ hút thuốc đến 20%.

"New Zealand đã có một loạt các biện pháp phi thường và có ảnh hưởng sâu rộng vốn luôn được nhắc tới nhưng chưa từng được thực hiện" Geoffrey Fong, chuyên gia nghiên cứu về chính sách thuốc lá Đại học Waterloo, Mỹ, nhận định.

Các chuyên gia về thuốc lá và giới chức y tế khắp thế giới cho biết họ đang theo dõi sát sao kết quả gói chính sách mới vừa được ban hành để đánh giá liệu có thể áp dụng tương tự tại các quốc gia khác.

Cộng đồng người Maori ở New Zealand có tỷ lệ hút thuốc đặc biệt cao. Ảnh: Reuters.

"Diễn biến này là một ví dụ, hình mẫu thú vị, giống như một cuộc thử nghiệm. Nếu chính sách phát huy hiệu quả, chắc chắn có cơ hội áp dụng ở những nơi khác", Wael Al Delaimy, chuyên gia dịch tễ học Đại học California, nói.

Các chuyên gia nhất trí các lệnh cấm như vừa được thông qua ở New Zealand cần đi kèm các biện phảm cắt giảm sự hiện diện của thuốc lá nhằm đạt hiệu quả tối đa.

Thực tế, ngoài quy định về đội tuổi mua thuốc lá, New Zealand cũng cắt giảm 90% giấy phép bán thuốc lá tại nước này. Từ 6.000 vào cuối năm 2022, số cửa hàng có giấy phép bán thuốc lá sẽ giảm xuống còn 600 vào cuối năm 2023.

Quy định mới cũng buộc giới hạn hàm lượng chất nicotine ở mức thấp hơn trong sản phẩm thuốc lá bán tại New Zealand.

"Thuốc lá là một chất gây nghiện rất mạnh. Nếu hấp tấp cấm thuốc lá mà không có một kế hoạch chu toàn, huy động mọi nguồn lực, lệnh cấm có thể là con dao hai lưỡi thổi bùng hoạt động buôn bán thuốc lá chợ đen. Đó là nguy cơ thực tế", ông Al Delaimy nói.

Trước đó, New Zealand đã có nhiều năm theo đuổi chính sách cứng rắn với thuốc lá. Ngoài mức thuế cao, các sản phẩm thuốc lá phải in trên bao bì nội dung cảnh báo gây hại cho sức khỏe.

Theo NPR, thuốc lá bị New Zealand đánh thuế rất nặng, khiến một bao thuốc có giá khoảng 20 USD. Bởi giá chính thức quá cao, tồn tại một thị trường thuốc lá chợ đen ở New Zealand.

Đảng đối lập ACT New Zealand đã lên tiếng chỉ trích luật mới được thông qua, cho rằng quy định này sẽ làm trầm trọng thêm tình hình mua bán thuốc lá trên thị trường chợ đen.

"Không ai muốn nhìn thấy người dân hút thuốc, nhưng thực tế là sẽ có một số người hút. Chính sách cấm đoán của đảng Lao động sẽ gây ra vấn đề", thủ lĩnh ACT New Zealand Brooke van Velden nói.

Một trong các nhóm phản đối gói biện pháp chống thuốc lá mới là chủ các cửa hàng kinh doanh nhỏ như tiệm tạp hóa, trạm xăng, bởi họ là đối tượng sẽ sớm bị tước giấy phép bán thuốc lá.

Sunny Kaushal, chủ tịch Nhóm chủ sở hữu cửa hàng và tiệm tạp hóa, cho biết ông hy vọng New Zealand có thể tìm được cách khác nhằm xóa bỏ thuốc lá mà không "hủy hoại các tiệm tạp hóa và cuộc sống của các gia đình".

Hình mẫu nhân rộng?

Siết chặt quy định về chống thuốc lá là một phần trong nỗ lực biến New Zealand trở thành quốc gia không khói thuốc vào 2025.

"Đạo luật này sẽ thúc đẩy hướng tới một tương lai không thuốc lá. Hàng nghìn người sẽ có cuộc sống dài lâu, khỏe mạnh hơn, hệ thống y tế sẽ giảm được hàng tỷ USD gánh nặng điều trị các bệnh do hút thuốc như ung thư, tim mạch, đột quỵ", Bộ trưởng Khoa học Ayesha Verrall nói.

Dữ liệu thu được về hiệu quả các luật mà New Zealand vừa thông qua có thể giúp chính phủ các quốc gia khác cân nhắc ban hành những biện pháp tương tự, ông Fong cho biết.

"Khi là quốc gia đầu tiên thực hiện, không thể biết điều gì thực sự sẽ xảy ra. Nhưng nếu như có cơ sở thực tiễn để đánh giá, nhiều quốc gia có thể cân nhắc một số hoặc tất cả những chính sách (như của New Zealand)", ông Fong nói.

Dù vậy, các chuyên gia nhận định New Zealand có một số đặc điểm riêng biệt, trong đó có địa lý và nền chính trị tự do, giúp việc ban hành bộ chính sách mạnh tay chống thuốc lá dễ dàng hơn, điều có thể gặp khó tại những quốc gia khác, theo Washington Post.

New Zealand là quốc gia quần đảo, nằm tách biệt hoàn toàn với thế giới bên ngoài. Do đó, nhà chức trách có nhiều lợi thế trong chống buôn lậu thuốc lá xuyên biên giới, điều các quốc gia có biên giới trên bộ luôn gặp khó.

Bộ trưởng Khoa học New Zealand Ayesha Verrall trình bày các lệnh cấm mới tại quốc hội. Ảnh: Reuters.

Bên cạnh đó, ngành sản xuất thuốc lá nội địa của New Zealand chỉ có quy mô nhỏ. Do đó, lệnh cấm triệt để thuốc lá sẽ ít gây tác động tiêu cực cho nền kinh tế, cũng như không vấp phải rào cản từ giới doanh nghiệp.

Nick Wilson, chuyên gia về kiểm soát thuốc lá tại Đại học Otago, cho biết quy định về độ tuổi mua thuốc lá tối thiểu không phải nội dung quan trọng nhất. Thử nghiệm lâm sàng cho thấy hạn chế hàm lượng nicotine trong thuốc lá có hiệu quả rõ rệt hơn trong giảm tỷ lệ người hút thuốc.

"Hàm lượng nicotine thấp hơn khiến việc hút thuốc ít gây thỏa mãn hơn, điều này giúp tăng tỷ lệ người bỏ thuốc", ông Wilson nói.

Nếu kế hoạch chống thuốc lá thành công, New Zealand có thể sẽ tiếp tục nhắm đến thuốc lá điện tử, sản phẩm thay thế thuốc lá truyền thống ngày càng phổ biến. Số người hút thuốc lá điện tử chưa đủ tuổi đang tăng nhanh tại New Zealand, đặc biệt trong cộng đồng người Maori.

"Trong khi kiểm soát thuốc lá nhìn chung đạt được thành công, New Zealand vẫn đang có cách tiếp cận khá cởi mở với thuốc lá điện tử. Có lẽ sẽ đến lúc New Zealand cũng cần những biện pháp tương tự với thuốc lá điện tử", ông Wilson nói.

Lệnh cấm triệt để thuốc lá được New Zealand ban hành trong bối cảnh nhiều quốc gia phát triển đang cân nhắc những biện pháp tương tự để giảm thiểu sự hiện diện của thuốc lá.

Ireland và Wales đã đặt mục tiêu xóa bỏ thuốc lá trong vòng 10 năm tới. Hồi tháng 3, Đan Mạch đưa ra dự luật cấm bán thuốc lá cho người sinh sau 2010, tuy nhiên kế hoạch bị chặn lại bởi các đạo luật chung của EU.

Bhutan là nước đầu tiên cấm triệt để thuốc lá từ 2010. Tuy nhiên, thị trường thuốc lá chợ đen tại nước này sau đó nở rộ trong sự bất lực của nhà chức trách. Năm 2020, chính phủ Bhutan đã tạm thời gỡ bỏ lệnh cấm bán thuốc lá.